PNTL lakon tan membru na’in 2

20140704-_MG_5607DILI – Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) lakon tan nia membru polísia na’in 2 (rua) iha fulan Jullu tinan ida ne’e. membru polísia ne’e mak hanesan matebian Sarjentu Fernando Maia nu’udar membru Unidade Polísia Maritima ne’ebé mate iha loron 03 fulan Jullu 2014 no matebian Superintendente Asistente Mateus de Jesus Soares nu’udar Segundu Komandante Distritu Dili, ne’ebé mate iha loron 04 fulan Jullu 2014, matebian na’in rua ne’e mate iha Hospital Nasionál Guido Valadares-Dili. Matebian Fernando Maia, mate tamba sofre moras tensaun no matebian Mateus de Jesus Soares mate tamba sofre moras kánkru fuan (kanker jantung), tuir dadus ne’ebe iha katak membru PNTL sira ne’ebé mate hamutuk atus ida rua nolu resin ida (121) hamutuk ho membru nain 2 ne’e. Entertantu molok familia matebian hala’o prosesu funeral, hanesan bai-bain Polísia Nasionál Timor-Leste hala’o serimonia despedida ba matebian Fernando Maia iha Kuartel Jerál PNTL, Caicoli-Dili ne’ebé prezidi husi Segundu Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Afonso de Jesus. Liu husi serimónia despedida ne’e, Segundu Komandante Jerál, Komisáriu Afonso de Jesus hateten, lori Komandu Jerál nia naran hato’o sentidu kondolénsia ba familia matebian no ba membru PNTL sira hanesan matebian nia kolega. Sarjentu Fernando Maia, nu’udar polisia ida ne’ebe hala’o nia knaar durante tinan 12 nia laran, molok matebian muda mai iha Unidade Polísia Marítima, antes ne’e hala’o nia kna’ar iha Estasaun Atabae, Distritu Bobonaro. “Familia triste, Instituisaun PNTL mos triste bainhira rona matebian Fernando Maia ba ona mundu seluk, tamba matebian hala’o nia kna’ar seidauk to’o rohan, maibe matebian husik hela ita iha fatin ida ne’e, tamba ne’e mai ita hato’o ita nia orasaun ba Nai Maromak atu bele tulun nia klamar iha mundu seluk, nomos bele tulun ita iha mundu ida ne’e hodi fó liman ba malu hodi fó siguransa ba ita nia nasaun.” Hatutan Komisáriu Afonso de Jesus. Lori mos Komandu Jerál no matebian nia naran hato’o deskulpa ba maluk PNTL, komunidade sira hotu katak, karik durante ne’e matebian Fernando Maia halo sala iha nia moris ho nia knaar tomak hanesan polísia, tanba ita ema la perfeitu iha okaziaun ne’e, husu atu fó perdua. Iha fatin hanesan, Komandante Unidade Polísia Marítima (UPM), Superintendente Lino Saldanha hateten, matebian ne’e nia esperiénsia la’os iha área marítima de’it maibé molok ne’e nia servisu ona iha área Unidade Espesiál, nomos iha Distritu sira. Superintendente Lino hatutan, molok matebian ne’e husik hela mundu ne’e, matebian husu lisensa semana 2 atu konsulta no tuir informasaun ne’ebe iha matebian ne’e mate tamba sofre moras tensaun. Ikus liu Komandante UPM hameno katak, “fiar ba Maromak, fiar ba ita nia Rai ida ne’e no fiar ba ita nia familia, só buat 3 ne’e mak ita hala’o di’ak, ita nia moris metin”. Entertantu Matebian Fernando Maia moris iha Dili, loron 19 fulan Setembru tinan 1967, oan husi Aman Arnaldo Maia Barreto, ho Inan Maria Manuela, ne’ebé hela iha Aldeia Lahane Oriental, Suku Lahane Oriental, Sub-distritu Vera Cruz, Distritu Dili. Matebian Fernando Maia hahú tama polísia iha loron 4 fulan Jullu tinan 2002, no mate iha loron 03 fulan Jullu 2014, nu’udar Sarjentu  Polísia. Matebian Fernando Maia mate husik hela nia fen kaben ho oan na’in 5 (lima). PNTL mos sei hala’o serimónia despedida hanesan ba Matebian Mateus de Jesus Soares hanesan Segundu Komandante Distritu Dili iha loron tuir mai, molok familia hala’o prosesu funeráriu. Matebian Mateus de Jesus Soares, moris iha Maubara-Liquica, loron 10 fulan Jullu tinan 1960, oan husi Aman Antonio Soares, inan Alda Soares de Jesus Pereira, ne’ebé hela iha Suku Vila-Verde, Sub-Distritu Vera Cruz, Distritu Dili. Matebian akaba nia eskola iha nível ensinu Pré-Sekundáriu (SMP) iha tempu Portugés nian. Matebian hahú tama kareira nudar polísia iha loron 6 fulan Marsu tinan 2001, matebian husik hela mundu ne’e iha loron 04 fulan Jullu 2014 ho deviza Superintendente Asistente. Durante tinan 12 (sanulu resin rua) nia laran, matebian Mateus de Jesus Soares hala’o nia kna’ar nu’udar Segundu Komandante iha Kuartel Distritu Dili. Ita ema moris iha mundu hanesan ema la’o rai, loron ida sei fila ba Aman Maromak, hanesan liafuan husi Biblia katak “ita ema mai husi rai sei fila ba rai.” Mídia PNTL

PNTL Liquiça hala’o semináriu Polísiamentu Komunitária

20140611-_MG_3883

LIQUIÇA – Komando Polísia Nasionál Timor Leste (PNTL) Distritu Liquiça hala’o semináriu ho tema “hasa’e koñesimentu kona-ba papél no dever juventude nian no transforma ema sai sidadaun ne’ebé di’ak hodi hases-an husi violénsia sira, problema rai nian no violénsia doméstika nian” iha Sentru Tokodede Liquiça, kuarta (11/06/2014). Iha abertura ba semináriu ne’e, Komandante Operasaun Nasionál PNTL Superintendente Xefe Armando Monteiro hanesan Komandante Interinu Komando PNTL distritu Liquiça hateten, objetivu husi seminariu komunitariu ne’e oinsa PNTL hamutuk ho nia parseiru sira hodi  identifika no buka solusaun ba problema ne’ebé durante ne’e komunidade sira infrenta. Asuntu importante 3 (tolu) mak foti iha semináriu ne’e mak hanesan problema disputa rai, violénsia doméstika, no papél juventude nian atu oinsa bele involve an sai sidadaun ne’ebe diak, hodi partisipa dezenvolvimentu nasional. Ho nune’e, liu husi semináriu ne’e PNTL ho parseiru sira hanesan Governu, ONG no TLCPP no komunidade sira atu bele oinsa buka solusaun ne’ebé di’ak rezolve problema refere. Oradór ba semináriu ne’e mai husi parte Guvernu hanesan Diretór Terras e Propriedade Distritu Liquica, ko’alia kona-ba problema disputa rai, reprezentante husi Secretaria Estadu Promosaun Igualdade (SEPI) ko’alia kona-ba violénsia ba jéneru (violensia doméstika), Director Ezekutivu Asosiasaun HAK ne’ebé ko’alia kona-ba oinsa transforma ema sai sidadaun ne’ebé di’ak, no Prezidente Konsellu Nasionál Juventude Timor-Leste (CNJTL) ko’alia kona-ba papel no dever juventude nian. Iha tempu hanesan, Xefe Ekipa Programa Polisiamentu Komunitária Timor-Leste (TLCPP), Jhon Rivers iha nia diskursu ba abertura hateten, programa TLCPP nia objetivu mak atu servisu hamutuk ho PNTL no komunidade sira atu nune’e komunidade sira moris iha hakmatek no seguru, no fundus ba programa ne’e mai husi Polísia Nova Zelandia. Jhon Rivers hatutan, servisu ne’ebé TLCPP hala’o mak kontinuasaun ba atividade polisiamentu komunitária nian, tamba polisiamentu komunitária ko’alia kona-ba seguransa no seguru komunidade nian. Aleinde servisu ho polísia komunitária, TLCPP mos servisu hamtuk ho PNTL hodi ko’alia kona-ba juventude no violénsia doméstika, nomos seguransa tránzitu. Iha tempu hanesan, Xefe Departamentu Polísia Komunitária Nasionál Superintendente Asistente Boavida Ribeiro iha ninia diskursu abertura hateten, iha fulan Fevereiru 2014 liu ba distritu Liquica nu’udar distritu primeiru ne’ebe harii KDD (Komisaun Diretiva Distrital). No liu husi semináriu ne’e bele hasoru malu ho xefe suku, no komunidade sira atu ko’alia kona-ba problema ne’ebe durante ne’e hasoru sai hanesan problema nasionál mak hanesan disputa rai, violénsia doméstika, no saida mak papel no dever ema ida-idak nian hodi kontribui ba nasaun Timor-Leste. Superintendente Asistente Boavida Ribeiro hatutan, semináriu ne’e importante ba membru PNTL sira, liu-liu ba sira ne’ebé mak servisu direita ho komunidade sira hanesan polísia komunitária, ofisial polisia suku (OPS), atu oinsa bele hakle’an sira nia kapasidade hodi sai membru polisia ne’ebe kredibel, profisional, tuir pilar 3 hanesan vizaun estratéjiku Komando PNTL nian. Xefe Departamentu Polisia Komunitária Nasionál Boavida akresenta, hala’o servisu tuir planu estratéjiku PNTL nian, liu-liu tema ne’ebé foti iha aniversáriu PNTL ba dala 14 kona-ba VIP (Vizibilidade Involvimentu no Profisionlizmu). Boavida esplika, Vizibildade mak oinsa polisia nia prezensa iha komunidade nia le’et, liu-liu iha fatin hirak ne’ebe mak risku ba problema, no sai ameasa ba komunidade nia moris, Involvimentu mak involve entidade hotu atu oinsa bele fahe hanoin ka ideias ba malu hodi bele rezolve problema ne’ebé mak durante ne’e komunidade sira infrenta. No Profisionalizmu mak membru polisia sira tenke hatudu sira nia matenek, la’os iha teoria de’it maibe matenek iha atuasaun, matenek iha atendementu, no matenek iha disiplina hodi asegura integridade, kredibilidade no prestiju PNTL nian. Boavida hatutan, “iha distritu Liquica estabelese ona seguransa voluntáriu, maske seidauk ofisializa husi Komando Nasional PNTL, ita boot sira nia espíritu nasionalizmu, espíritu voluntarizmu, ne’e sai hanesan mestre di’ak ida ba instituisaun PNTL, liu-liu ba membru PNTL sira ne’ebe servisu direitamente ho komunidade, bainhira ita boot sira hamutuk ho ami, ami sente la mesak no bele haforsa liu tan ami nia servisu hodi bele fó seguransa ba ita nia komunidade sira”. Iha fatin hanesan Adjuntu Administrador Distritu Liquica, Aureldino Afonso dos Santos hateten, distritu Liquica hanesan distritu primeiru ne’ebe estabelese Konsellu Polisiamentu komunitariu (KPK), no Komisaun Diretiva Distrital (KDD) hanesan projetu pilotu ida ne’ebé estabele ona iha suku 10 distritu Liquica ne’ebe identifika iha konflitu aas liu, iha distritu Liquica iha sub distritu 3 no suku 23, suku 13 seidauk implementa, bainhira programa pilotu ne’e susesu mak sei implementa tan iha suku seluk ne’ebe mak identifika problema aas. Semináriu ne’e loke ofisialmente husi Adjuntu Administrador Distritu Liquica. Iha tempu hanesan, Diretór Departamentu Terras e Propriedade Distritu Liquica Tito Serão hateten, atu sai na’in ba rai  labele uza ho forsa de’it, maibe tenke ho konsiensia, no hatudu evidensia, tamba bainhira laiha faktus mak lei la konsidera no kategoria krime. Tito hatutan, atu rezolve problema ruma di’ak liu rezolve iha xefe suku no xefe aldeia sira liu husi mediasaun, tamba bainhira to’o iha tribunal tenke hatudu faktus, no kustu ne’ebe bo’ot. Entertantu partisipasaun iha seminariu ne’e mak komandante Operasaun Nasional hanesan komandante interinu distritu Liquica, Xefe Departamentu Polisia Komunitaria Nasional, Adjuntu Administrador distritu Liquica, Xefe Ekipa TLCPP, Orador sira, Adjuntu Komandante Komando PNTL distritu Baucau, Aileu no Viqueque, xefe suku, ONG local, membru PNTL, estudante, veteranus, grupu feto sira nomos konvidadus sira seluk. Mídia PNTL.

UEP prepara membru 120 ba Simeira CPLP

20140509-IMG_0248DILI – Unidade Espesiál Polísia (UEP)prepara membru foun na’in 120 (atus ida ruanulu) hodi halo seguransa ba Simeira Comunidade País da Lingua Portuguesa (CPLP) ne’ebé sei hala’o iha fulan Jullu tinan ne’e. Membru hirak ne’e sei koloka hodi fó seguransa iha Aeroportu Internasional Nicolau Lobato, Hotel sira, área tasi ibun Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun, no fatin sira seluk iha Dili laran ne’ebé mak bainaka sira hela ba. Molok atu halo seguransa ba Xefe Estadu no membru sira husi nasaun CPLP sira ne’e, membru foun UEP 120 hala’o atrasaun ka treinu iha Kuartel Jerál PNTL Caicoli-Dili. Informa Komandante Operasaun Nasional, Superintendente Xefe Armando Monteiro ba Jornalista sira iha Kuartel Jerál PNTL Caicoli Dili, tersa 24 Juñu 2014. “Membru foun hamutuk 120 husi Unidade Espesiál Polísia hala’o demonstrasaun iha ne’e hodi prepara sira atu halo seguransa ba atividade Simeira CPLP ne’ebé sei hala’o iha fulan oin, membru hirak ne’e mai husi sira ne’ebé foin lalais tuir treinamentu báziku, no agora dadauk treinamentu ne’e seidauk remata tamba seidauk to’o fulan 3”. Informa Komandante Monteiro. Entertantu abertura atrasaun ba membru foun UEP ne’e husi Komandate Jerál PNTL Komisáriu Dr. Longuinhos Monteiro, no akompaña husi Komandante UEP Komandante UEP Superintendente Xefe Afonso dos Santos . Mídia PNTL.

Bis Polisíamentu Movel ofisial entrega ba Distritu Dili

20140516-_MG_0859DILILiu husi, Programa Polisíamentu Komuniatáriu Timor-Leste (TLCPP) ne’ebe lidera husi Polisía Nova Zelandia ofisialmente entrega bis Polisíamentu Movel ka autokaru ba Polisía Distritu Dili.

Serimonia ingurasaun ba bis Polisíamentu Movel ne’e halao iha Kuartel PNTL Distritu Dili, Kaikoli (16/05/2014).

Komadante PNTL Distritu Dili, Supertendente Xefe Pedro Belo iha nia diskursu hatete, Komandu PNTL Distritu Dili marka tan istoria ba prosesu dezenvolvimentu iha area seguransa, tanba liu husi tulun progarama TLCPP hodi hetan bis Polisíamentu Movel. Bis Polisíamentu Movel ne’e ho nia funsaun atu  kontrola ba iha aldeia, eskola no iha komunidade nia le’et.

Tuir Belo, bis Polisíamentu Movel ne’e barak liu sei halo movimentu ba eskola sira iha Dili laran, tanba liu husi identifikasaun iha area eskola nian maka mosu problema barak. Fasilidade iha Bis Polisíamentu Movel nia laran prepara kadeira ba vitima sira hodi bele rekoila informasaun.

“See bainhira mosu problema iha eskola, ba vitima sira hetan bis ne’e bele tama iha laran hodi hato’o keisa, nune’e mos ba komunidade sira. Ema sira ne’ebe mak iha problemas atu ema seluk labele hatene bele tama iha bis nia laran hodi hato’o informasaun.”Apela Pedro Belo.

Agora dadaun PNTL Distritu Dili fahe ona membrus Polisía Kominitaria ba suku sira. Ho prezensa bis ne’e hodi movimenta diak liu tan servisu programa Polisía Kominitária nian.

Iha okaziaun ne’e, Komandante PNTL Distritu Dili ne’e husu ba Xefe Suku, Diretor Eskola sira no ba autoridades iha Dili laran ne’ebe mak hetan bis ne’e bele fahe informasaun konaba bis ne’e niinia funsaun ba estudantes nomos komunidade sira hotu.

Alende ne’e, Komandante TLCPP John Rivers dehan, membru polisia Nova-Zelandia orgullu no previleizu  tebes hodi servisu iha TL hamutuk ho PNTL, komunidade no doadores sira seluk.

“Ami iha TL, tanba iha akordu entre governu TL ho governu Nova-Zelandia. Ami nia pápel servisu hamutuk ho PNTL hodi hari’I kapabilidade ne’ebe relasaun ba Polisíamentu Komunitaria nian ne’ebe lokaliza iha Dili, Baucau no Aileu.” Informa Rivers.

Tuir Rivers, lansamentu ba bis movel hanesan sentru polisíamentu komunitária, ida ne’ebe uniku sei fornese ba vizibilidae, involvimentu no profesionalizmu.

Iha oporunidade ne’e, Komandante Administrasaun PNTL Supt. Xefe Mateus Fernandes husu ba PNTL Distritu Dili atu uza bis movel ne’e tuir nia funsaun lolos. Fiar katak ho prezensa bis movel ba iha polisíamentu komunitária bele minimiza problemas iha Dili laran.

Iha okaziaun ne’e, liu husi Komandu PNTL fo obrigadu ba governu Nova-Zelandia ho sira Polísia ne’ebe iha itereses bo’ot tebes hodi fo tulun hari polisíamentu komunitária no akompanha nafatin prosesu servisu tomak polisíamentu komunitária iha TL. Midia PNTL

Membru foun UEP 119 tuir treinamentu báziku

20140509-IMG_0248DILI – Membru foun Unidade Espesiál Polisía (UEP) hamutuk nain 119 tuir treinamentu báziku. Treinamentu báziku ne’e halao iha Kuartel Jerál UEP, (Sesta, (9/5/2014), treinamentu ne’e halao durante fulan tolu nia laran.

Treinamentu báziku ne’e loke ofisialmente husi Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Longuinhos Monteiro. Liu husi Komisáriu Longuinhos Monteiro ninia diskursu hateten, UEP la’os atu salva guarda integridade pesoal de’it maibe importante liu atu bele salva guarda integridade imajen instituisaun nian liu-liu iha UEP.

Komisáriu Longinhos hatutan, atu progresu ba iha futuru UEP sempre hetan prioridade hanesan unidade buskuladas polisía nian ne’ebe ho nia efetivus treinadu no preparadau atu hala’o kualker misaun ne’ebe estadu ezije.

“Imi hotu foin liu iha prosesu  naruk ida, iha faze formasaun karater, koñesimentu, agora dadaun sai efetivu Polisía Timor-Leste no ohin ba oin imi hotu sei partisipa nafatin formasaun iha área espesializada durante fulan 3, la signifika katak, imi partisipa fulan 3 imi aktu, maibe sei iha avaliasaun husi instruktores sira ba imi nia kapasidade, imi nia koñesimentu, no imi  nia disiplina.”apela Komisáriu PNTL.

Iha okaziaun ne’e Komandante Jerál husu ba Instruktores sira, atu hala’o sira nia funsaun ho di’ak, dedika sira nia matenek no tuir  regras empeñamentu ne’ebe iha.

“Formasaun báziku iha Batallaun Orden Públika (BOP), ita kria espíritu ida, espírito de corpo, iha tempu ne’ebe ita hamutuk, no iha tempu ne’ebe ita aplika regras maka’as, iha treinamentu ne’e, ita deskoñese amigus, ita amigo iha ita nia fatin, tamba ne’e husu ba instruktores sira labele neko-neko, labele halimar.” presta Komandante Longuinhos Monteiro.

Liu husi lia menon, Komandante Jerál PNTL husu ba membru UEP foun sira katak,  fulan 3 la’os tempu badak, kaer metin espiritu nsionlismu para atu bele motiva,  hatudu dedikasaun ba desizaun ne’ebe foti iha tinan 2 ba kotuk hodi servi estadu liu husi instituisaun PNTL.

Iha fatin hanesan, Komandante UEP, Superintendente Xefe Afonso dos Santos hateten, iha treinamentu báziku ne’e, sei hala’o durante fulan 3 (tolu) no hafoin treinamentu ne’e remata mak Komndu UEP sei halo avaliasaun ba membru foun sira ne’ebé partisipa iha treinamentu ne’e.

Membru foun sira ne’ebé liu ka passa iha treinamentu ne’e mak foin iha direitu atu hetan atributu, emblema, boina. Selesaun ne’e sei hala’o iha loron 19-27 fulan Agustu 2014, ba membru sira ne’ebe liu iha treinamentu báziku ne’e, sei tuir tan formasaun avansadu hahú husi Setembru to’o Dezembru 2014.

Komandante UEP hatutan, agora dadaun membru UEP ne’ebé efetivu hamutuk na’in 524 (atus lima ruanulu resin haat). Treinamentu báziku ba membru foun UEP iha tinan ida ne’e feto laiha.  Midia PNTL.

UNDP-PNTL asina akordu…

UNDP-PNTL asina akordu kontinuasaun 2016-2018

IMG_2535Dili– United Nation Development Program (UNDP) segunda (11/05/2015) iha Kuartel Jerál PNTL hala’o asina akordu kontinuasaun ho Instituisaun PNTL ba projetu apoiu kapasitasaun rekursu umanu PNTL ne’ebe sei kontinua husi 2016-2018. Objetivu husi akordu ne’e mak parte UNDP fo kapasitasaun ba membru PNTL sira atu nune’e bainhira projetu UNDP remata no asesor husi internasional sira sai, PNTL bele la’o mesak.Kapasitasaun ne’ebe UNDP fo apoiu ona ba PNTL iha primeira faze sei remata iha loron 31 Dezembru 2015, no haree ba avaliasaun servisu UNDP nian, mak PNTL sei presija nafatin UNDP nia apoiu hodi fó tan kapasitasaun ba PNTL iha áera seluk ne’ebe sei hala’o iha tinan 2016-2018 bazeia ba planu estratejiku PNTL nian 2014-2018. Entertantu faze dahuluk iha 2013-2015, área hirak ne’ebe UNDP fo ona kapasitasaun ba PNTL husi asesor/a internasional, no funsionariu sivil Timor Oan mak hanesan Planeamentu, Teknolojia Informátika, Aprovizionamentu, Mekanika ka jestaun viaturas, Rekursu Umanu, no Relasaun Públika. Rekursu umanu husi UNDP ne’ebe durante ne’e ajuda PNTL makIMG_2546 “Durante ne’e iha progresu boot husi área hirak ne’e liu-liu rekursu umanu, Teknolojia Informatika no relasaun públika, no área seluk sei la’o neneik hela, tamba ne’e husu ba asesór sira atu fahe matenek ne’ebe iha ba membru PNTL sira atu nune’e bainhira ita boot sira sai, PNTL bele hatene ona hodi la’o mesak,” afirma Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Júlio da Costa Hornay iha enkontru refere. Eis Komandante Centro Formasaun Polisia Julio Hornay hatutan, planu ba oin PNTL sei presija tan área seluk ne’ebe UNDP atu fó apoiu mak hanesan Jestaun finansas no orsamentu, Servisu legal (area jurídiku), Igualdade jéneru, no Auditoria internal no Inspesaun. Iha parte seluk, Jestór Projetu Gil da Costa Naldo Rei hateten, planu ba oin sei hamenus asesor internasional sira ne’ebe servisu iha área hirak ne’ebe faze primeiru hala’o ona, hodi  troka fali asesor husi Timor Oan, no finanseiru ba funsionariu sivil sei responsavel husi PNTL.Entertantu, asina akordu kontinuasaun ne’e asina direta husi Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Julio da Costa Hornay ho Country Director UNDP iha Timor Leste Noura Hamladgi. Partisipa iha asina akordu ne’e Segundu Komandante Jeral, Komisariu Faustino da Costa, Komandante TLPDP, reprezentante husi Embaxada Japaun, Asesor Internasional no funsionariu sivil UNDP ne’ebe servisu iha PNTL.  Média PNTL.