Dili- Unidade Espesial Polisia (UEP)-Seksaun Explosive Ordnance Disposal (EOD) foti bomba material guera mundial ne’ebe maka komunidade sira hetan iha aldeia Kuluhun de Baixo wainhira kee no halo konstrusaun drainajen.
Juvinal da Conceição Xefe suku Akadiruhun hateten komunidade sira hetan bomba ne’e wainhira sira ke’e no halo drainajen projetu husi PNDS hafoin sira kontaktu hau nune’e hau kontaktu Ofisial Polisia Suku (OPS) hodi kontaktu ba munisipiu Dili atu nune’e seguransa sira mai hare, hafoin hau rasik mai direta no hare katak ida ne’e perigu ba komunidade sira nia vida, Nia hato’o asuntu ne’e ba jornalista sira iha kuluhun Dili, tersa (14/12).
Nia haktuirtan durante semana ida laran nudar autoridade lokal hau prekupa maibe ohin sira mai ona hodi muda no ba halo destroisaun.
Iha okajiaun ne’e Xefe EOD Sarjentu Xefe Estaqui de Jesus Ximenes hateten desde loron kinta-feira dader rona informasaun nune’e lorokraik Ami mai kedas iha ne’e hodi asegura maibe tanba ida ne’e kategoria bomba de aviaun ne’ebe boot no nia todan tonelada 20 nune’e labele hiit ho liman entaun ita presija ekipamentu pejadu bele apoiu hodi hiit ho kuidadu tanba bomba ne’e kategoria Unexploded Ordnance (UXO).
Nia esplika Bomba aviaun iha kategoria tolu (3) maka hanesan Bomba insendiariu, Bomba kimiku no uza explusivu maibe bomba ida ne’ebe komunidade sira hetan ne’e furujun ona no labele identifika nia orijin no peirgu nune’e ita konsidera bomba ne’e perigu tebes tanba labele identifika ninia PIN no Safety tanba ne’e ita extra kuidadu tebes para bele asegura tanba ida ne’e iha komunidade nia leet.
Wainhira Ami to’o iha fatin halo avaliasaun ida ne’e risku boot teb-tebes nune’e ami husu komunidade sira iha ne’e atu kolabora tanba ne’e maka to’o ohin loron komunidade sira asegura hela to’o ohin maka ita halo evakuasaun lori ba halo destroisaun iha Karega Tiru Kaitehu munisipiu Liquica.
Material funu ne’e sei destroy ho manera High Order (destroy total) tanba bomba ne’e nia todan kuaje Kg200 entaun distansia minimu atu halo destroisaun kilometru 1 1/2 total tanba nia inpaktu no fragamentasaun sei dok tuir avaliasaun husi ekipa tekniku katak bomba boot hanesan ne’e normalmente ninia letal destroisaun pelumenus to’o %20 area 330o C iha area involvidu; pur ezemplu ita tau iha karega tiru no baze de fogu iha tasi ibun alende area involvidu iha neba komunidade sira ne’ebe besik ita sei evakua, sira ne’ebe hein karau no bibi, nune’e mos pedreru sira ne’ebe besik iha neba, uma hirak ne’ebe besik iha neba sei fo avizu para sira loke janela no temporariamente sira tenke sai husi sira nia uma, nune’e mos sei tau seguransa iha Estrada publiku area karega tiru tuir distansia ne’ebe determina hafoin maka ekipa EOD halo destroisaun.
Seksaun EOD menus ekipamentu protesaun ba membru sira atu halo destroisaun ba material ida ne’e, maibe tanba perigu ba komunidade maske PNTL iha limitasaun ekipamentu maibe Ami ekipa tekniku buka meius oinsa maka bele rejolve hodi nune’e la fo inpaktu ba komunidade sira ne’ebe maka hela besik iha area ida ne’e.Ekipamentu propriu ne’ebe maka nesesariu kompostu husi: ekipamentu protesaun, ekipamentu investigasaun, ekipamentu destroisaun.
Atu asegura terrenu mos ita iha difikuldade komunikasaun, atu halo observasaun tanba laiha minoklu tanba distansia dook presija minoklu hodi kontrola terrenu ne’e la fasil hanesan ita trata ba pedreru maibe tanba risku ba ema nia vida ba komunidade maka PNTL asumi responsabilidade bele risku halo nusa mos tenke buka manera para bele rejolve.
“Ami rekomenda ba governu liu husi diresaun PNTL atu nune’e iha futuru bele hare ekipamentu hirak ne’e hodi apoiu ita atu rejolve ho manera ne’ebe diak, seguru no labele afeta ba ema nia vida,”.
Durante tinan 2021 UEP-EOD simu pedidu husi komunidade iha teritoriu hotu hodi foti no halo destroisaun ba material funu hamutuk 200 resin. Media PNTL
