News

Dili- Membru Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) no Falintil Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) halo Jurmanetu Lealdade komprimisiu de Honra hodi hases aan husi Grupu Artes Marsiais no Artes Rituais (GAR-GAR) hodi servi povu no nasaun ho neutru no imparsial.

Primeiru Ministru Kairala Xanana Gusmão hateten ohin loron ita hamutuk iha fatin ida ne’e tanba serimonia ida ne’e inportante teb-tebes atu ita tenke muda hahalok ne’ebe ladiak iha ita nia sosiedade laran ida ne’e nudar serimonia komprimisiu ida ba rai no Estadu ida ne’e, iha tinan 2009 halo tia ona parada ida hanesan ne’e hodi PNTL no F-FDTL mai hodi kompromete aan atu sai husi Artes Marsiais no Rituais maibe komprimisiu ida ne’e la kumpri, Nia hato’o asuntu ne’e liu husi deskursu iha serimonia juramentu iha palasiu Governu Dili, kinta (07/12).

Nia hatutuan Hahu husi Komandu Polisia to’o iha kraik ita kompriende buat ida deit dever nudar sidadaun no dever nudar responsavel ba estabilidade iha rai ida ne’e. Iha momentu ida ne’e maka ita tenke koalia hodi loke buat hirak ne’e hotu hodi garante ba ita nia povu katak ita sei la oho malu no la estraga malu tanba deit ita sae sabuk iha sorin neba ou husi Madium agora mai foti ita nia sabuk, signifika katak imi nia Diviza mos la vale ona, sira ne’ebe partense ba grupu sira ne’e afinal laos sidadaun timor nian, sira obedese liu regras ne’ebe ema sira fo nune’e mak o sae sabuk.

“Enkuantu Primeiru Ministru hau sei la permite husi Polisia no F-FDTL, Ami sei buka nafatin Professor no Funsionariu iha ne’ebe deit tanba ita halakon tia valores ita nia rasik, valores familia, halo nusa maka iha uma ida nia laran, ida partense ba grupu ida no ida partense ba grupu seluk ita sona malu no oho malu valor familia lakon, valor kultura, valor moral no valor sarani nia lakon kedas. Ita sama hela ruin sira ne’ebe maka naklekar iha ita nia rai lolon ba sama hodi dehan imi la vale ida tanba ami ba jura iha sorin balu neba (Indonezia) liu husi dalan illegal depois mai fali ho bandera merah putih iha ulun ho ida ne’e mak ita hakruk liu fali ba buat hirak ne’e duke ba ita nia valor rasik.

F-FDTL no PNTL instituiisaun rua ne’ebe inportante iha estadu ne’ebe deit liu-liu iha estadu ne’ebe ohin hari aan, sei fraku iha buat barak, instituisaun rua ne’e inportante teb-tebes no kuandu imi nia hahalok diak estadu sei fiar no ita sei lao ho diak liutan. Tanba ne’e maka ohin bolu sira ne’ebe partense ba Grupu Artes Marsiais no Rituais mai hodi jura iha ne’e.

Ita tenke sai Honestu iha ita nia hahalok, sim hau partense husi grupu ida ne’e mai para hetan komprimisiu foun hodi sai husi grupu neba, se grupu ne’e maka fo osan ba imi entaun sai tia hodi ba hetan osan husi neba hodi husi ema seluk mai tama Polisia tanba tama Polisia ho dever ida.

“Husi Komandu Polisia rasik labele haluha katak Hau sei tuir imi nafatin, hau sei buka tuir imi no hare imi nia hahalok,” PM alerta.

Ita iha prosesu konstrusaun estadu tenke kuriji buat hotu ne’ebe halo ita nia estadu sai fraku tanba ida ne’e mak tuir demokrasia povu dehan katak o mai no kuriji tia ba. Hau mai ho prioridade inportante ida maka ida ne’e duni.

Sira mesak karik Polisia no F-FDTL latama grupu hirak ne’e hau ladun prekupa hau dehan deit hare tok sira mais tanba imi mos tama hola parte, imi mos ba jura ba bandera Merah putih ida ne’e mak hau la simu, signifika bandera nasional ne’ebe imi kontinensia ne’e so para ema hare la ho laran, laho fuan, no laho ulun.

Testu Komprimisiu:

“Loron 07 fulan dezembru, loron ne’ebe marka ba istoria nudar loron invazaun Tentara Nasional Indonesia (TNI) hodi lori bandera Merah Putih mai oho timor oan liu rihun 200 iha tinan 24 nia laran, tanba hare katak Artes Marsiais oi-oin ne’ebe barak ona iha Timor-Leste ba jura ba bandera merah putih hodi fila mai timor kria kriminalidade, oho malu, estraga valores familia nian no valores moral sarani nian no hodi mos hare katak iha PNTL no F-FDTL rasik husi Komandante to’o Ajente Ami balu tama iha Artes Marsiais tuir juramentu ba bandera merah putih ne’ebe ami tenke halao hodi halakon tia ami nia konsiensia no tau ba kotuk ami nia knar sagradu atu rejente paz no estabilidade iha komunidade sira nia let no liu-liu iha joventude nia let.

Ami mai iha ne’e hodi jura ba Maromak, ba rai lulik ida ne’e ba Herois no Martires sira, ba Beiala sira, ba Estadu RDTL no ba povu timor tomak katak ami hakotu ho juramentu ida ne’e lasus no relasaun hotu-hotu ho grupu Artes Marsiais iha ne’ebe ami ida-idak halo parte.

Nudar Ajente ba PNTL no F-FDTL ami kompromete aan atu servi deit rai lulik ida ne’e hodi defende deit interese povu Timor-Leste nian; Ami jura atu partisipa ho neon no laran tomak ba estabilidade nasional no ami sei esforsa aan atu konvense no lori joven timor oan sira ne’ebe partense ba Grupu Artes Marsiais                          Oi-oin atu husik kedas grupu hirak ne’e tanba hatudu ona katak juramentu ne’ebe halo ho bandera merah putih halakon tia kedas konsiensia nasionalista no konsensia ba domin no dame nudar valores husi kedas Beiala sira no nudar mos baze fundamental ba dezenvolvimentu nasaun ne’e, ami mos kompromete aan katak karik ami ida-idak lahatudu iha pratika kata kami husik ona grupu Arte Marsial ida-idak no halo tuir nafatin hahalok at no foer husi Artes Marsiais sira Ami ida-idak pronto atu simu desijaun governu nian atu sai husi instituisaun rua estadu nian PNTL ka F-FDTL.

Juramentu ida ne’e ami halo ho konsiensia tomak konaba nesesidade atu hari sosiedade ida ne’ebe bele respeita malu, ne’ebe bele hakoak malu hodi kria ambiente paz no estabilidade nian iha ita nia rai doben Timor-Leste nudar misaun fundamental ba dezenvolvimentu nasional hahu husi komunidade iha aldeia no suku, postu administrativu to’o munisipiu”.

Dili, loron 07 fulan dezembru tinan 2023.

“Hakoak imi ho domin, ho komfiansa katak saida makai mi temi iha ne’e, Imi sei halao hodi ita hamutuk servi rai ida ne’e no povu,”PM hakotu.

Iha okajiaun ne’e komandante Jeral PNTL Komisariu Jeral Polisia Henrique da Costa hateten Primeiru Ministru nudar aman ba rai ida ne’e nia rasik husu atu membru PNTL no F-FDTL iha komprimisiu ida atu nune’e servi no proteje rai ida ne’e tenke servi ita nia instituisaun no ita nia povu ho professional no membru sira kompromete ona katak hahu husi ohin ba oin sira sei lahalotan no la tuirtan atividade trenu ba Artes Marsiais no Artes Rituais.

“Inportante husi serimonia ida ne’e maka husi ita nia Neon no Fuan ita komprometidu atu servi ita nia rai, servi povu no instituisaun, kuandu ita la kumpri dever ida ne’e maka imajen instituisaun nia sei monu no nia konsekuensia ba itania estabilidade no dignidade nasaun nian,”dehan Komandante Jeral.

Nia esplika ohin involvimentu membru PNTL ne’ebe maka tuir trenu diretamente hamutuk nain 282, ita hatene katak iha balu maka sei subar hela tanba ne’e maka hafoin serimonia juramentu ohin Komandu sei organizatan sira ne’ebe maka ohin la partisipa tanba membru PNTL hamutuk nain rihun 4 resin entaun ita hakarak halo atu hotu-hotu iha komprimisiu ida deit tanba juramentu hanesan ne’e halo tia ona iha tinan hirak ba kotuk maibe ema sei nafatin kontinua trenu sub-subar nune’e Komandu prepara deklarasaun ida atu membru sira asina no deklarasaun ne’e sei arkiva iha ninia fisa pessoal nune’e aban bainrua maka nia involve fila-fali ka halo trenua maka husi deklarasaun ne’ebe maka iha sei prosesa hodi hasai tanba halo ona juramentu katak Nia nain sei deklara aan mesak ou se instituisaun hetan sei hasai nia.

Entretantu membru PNTL ne’ebe maka halao juramentu iha palasiu Governu hamutuk nain 282, hafoin juramentu simbolikamente membru nain rua husi GAM PSHT no IKS.

Serimonia parada ba juramentu ne’e prejidi husi Primeiru Ministru akompanha husi Komandante Jeral PNTL, Xefe Estadu Maior F-FDTL Tenente Jeneral Falur Rate Laek no ho prejensa husi Ministru Interior Francisco Guterres, Ministru Defeza Donaciano da Costa Gomes ‘Pedro klamar Fuik’ no membru Governu Konstitusional da-IX. Media PNTL

Dili- Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) halao workshop internasional preparasaun selesaun asistensia no asesmentu ba misaun manutensaun paz iha Nasoens Unidas(UN) atu nune’e membru PNTL sira bele kompete no kontribui ba paz iha mundu.

Komandante Jeral PNTL Komisariu Jeral Polisia Henrique da Costa hateten Komandu iha hanoin no hakarak inplementa treinamentu  ida ne’e hodi prepara membru PNTL sira atu nune’e karik iha vaga ruma husi ONU garante katak PNTL nia membru sira iha abilidade naton hodi kompete, Nia hato’o asuntu ne’e liu husi deskursu iha CFP Komoro Dili, Segunda (20/11).

Nia hatutan treinamentu Asesmentu ba Lingua/Combine Language Assessment (CLA-sigla ingles) ho nia durasaun ba loron hat iha treinamentu loron dahuluk sei aprende konaba Igualdade Jeneru, Violensia Bazeia ba Jeneru, Violensia sira wainhira iha komflitu. Durante loron tolu nia laran sei foka liu konaba CLA hodi prepara ba kompetisaun kompetisaun internasional ne’ebe sei halao iha husi UN SAT(United Nations Selection Assessment and Assistance Team) husi UNPKO Nova Yorke ba membru ne’ebe interese atu partisipa iha misaun ONU nian hanesan Individual Police Officer (IPO).

CLA kompostu husi teste komprensivu husi rona audio (listening to radio) conversation entre ema nain ida ou nain rua mak koalia konaba insidente ka asidente relasiona ho testu, elavora relatoriu Polisial husi buat hirak ne’e hotu maka husu ba partisipante sira atu toma atensaun ho masimu nune’e bele aplika imi nia abilidade sira analija testu, responde pergunta no elabora relatoriu polisia nian konaba insidente no asidente ruma tuir tempu ne’ebe determina.

Membru PNTL balu asesu ona treinamentu iha rai liur no rai laran hanesan iha tinan hirak liu ba halao iha Sentru Formasaun Polisia (CFP) ne’ebe maka oferese husi parseru TLPDP, balu atende kursu iha Australia, Indonezia no foin lalais iha Swedia, rezultadu husi treinamentu hirak ne’e membru PNTL balu partisipa ona iha misaun ba Manutensaun Paz iha nasaun komflitu sira hanesan foin lalais iha UNMIS misaun ne’e ba dala tolu akontese iha PNTL (Kosovo, Guinea Bisau no South Sudan), no membru nain 18 maka partisipa ona iha misaun ne’e.

“Ita tenke iha komitmentu hodi dedika ita nia aan tomak iha ita nia servisu fatin no tenta atu buka hatene siensia foun hirak ne’ebe relasiona ho ita nia servisu hodi asegura ita nia ejistensia bele iha nafatin oportunidade no servisu hamutuk iha misaun ba paz,”Nia afirma.

Atu termina Hau hakarak hato’o ba imi esperensia ne’ebe ita hetan husi formador sira aprende didiak husi sira atu nune’e bele halo fali diferensia iha ita nia futuru ne’ebe kualidade no professional.

Iha okajiaun ne’e UN Women Head of office Timor-Leste Nishtha Satyam hato’o obrigado ba PNTL ne’ebe maka fo oprtunidade ba UN Women mai hamutuk hodi suporta treinamentu ba ida ne’e hodi garante katak Timor-Leste nia partisipasaun iha misaun da Paz ONU nian, ne’e inportante tanba Timor-Leste hanesan nasaun ida ne’ebe maka espesial no uniku ne’ebe maka fo benefisiu ba prejensa iha misaun ONU.

Nia espresa sentidu gratidaun ba Komandante Jeral no Gabinete Komandante Jeral ba konvite no komfiansa ba parseria ida ne’e ohin hodi hamutuk organiza workshop preparasaun UN Selection Assistance and Assessment for UN Peace Keeping Operation ne’ebe maka halao durante faze da hat (4) husi Novembru 2023to’o faze dahat IV: janeiru 2024 no membru PNTL nain 250 maka sei partisipa,  husi numeru ida ne’e feto %20.

Serimonia abertura ne’e Prezidi husi Komandante Jeral akompana husi Parseru Xefe UN Women Timor-Leste no partisipa husi Ofisial Superior, Ofisial Sub-Alternu, Sarjentu, Ajente, no partisipante sira husi UEP, UPM no UPF.  Media PNTL

Dili, Relasiona ho dezentendimentu ne’ebe akontese iha loron 16 fulan Novembru tinan 2023 entre autoridade Polisial ho okupante sira ne’ebe maka durante ne’e okupa rai iha area Aimeti laran ne’ebe maka pretense ba rain na’in sidadaun seluk nian, PNTL hala’o deit Mandadu husi Tribunal hodi asegura rai ne’e husi ema seluk tanba desizaun Tribunal fó sai katak rai ne’e pretense ba sidadaun seluk nian.

Komandante Komandu PNTL munisipiu Dili Superintendente Xefe Polísia Orlando Gomes liu husi konferensia imprensa sexta-feira (17/11) ne’e esplika Komandu PNTL munisipiu Dili hetan Despasu ka Mandadu husi Tribunal ne’ebe maka halo kontinuasaun. Uluk ita hetan ona Mandadu husi Tribunal, ita asegura fatin ne’e iha loron 29 fulan Setembru liu ba atu rai na’in sira bele liberta rai ne’ebe maka iha.

“Orseik ita kontinua deit saida maka iha ona 29 fulan Setembru liu ba tanba ita hetan nafatin Despasu ka Mandadu husi Tribunal no ita asegura ba fatin ida ne’e nune’e rai na’in bele halo sira nia aktividade iha rai ne’ebe sira hetan ba”, tenik Komandante Komandu PNTL munisipiu Dili ne’e.

Superintendente Xefe Polísia salienta tan katak dezentendimentu ne’e mosu tanba grupu ne’ebe maka la satisfaz ho desizaun Tribunal nian no nia prosesu sira ne’e maka hotu, maibé ita tenta esplika ba sira katak prezensa Polísia nian iha fatin ne’e laos mai atu halo diskusaun maibé ita mai atu asegura tuir Mandadu Tribunal nian no rai na’in sira bele halo sira nia aktividade iha rai ne’e.

“Ita esplika Mandadu ne’e ba sira (okupante) atu nune’e wainhira sira la satisfaz ho Mandadu husi Tribunal entaun sira nia advogadu maka tenke ba aprezenta iha Tribunal, laos mai iha Polísia. Tanba Polísia só halo ezekusaun deit ba Mandadu husi Tribunal ninian atu asegura fatin ne’e atu labele mosu konfrontasaun ka konflitu ruma iha fatin ne’e, ne’e Polísia nia papel atu asegura fatin ne’e atu rai na’in bele halo sira nia aktividade”, hatutan Superintendente Xefe Polísia ne’e.

Ofisias Superior PNTL ne’e hatan kona-ba lamentasaun husi okupante sira tanba iha momentu mosu dezentendimentu ne’e, Polísia lansa Gas Lacrimogêneo tanba wainhira iha grupu maka ho ema barak halo asaun hasoru Polísia, Polísia bele uza forsa mínimu hodi bele halo atuasaun. Atu nune’e netraliza situasaun ne’e labele mosu konflitu ou krime ruma iha fatin ne’eba. Entaun prezensa Polísia nian maka atu asegura seguransa ne’e lao hakmatek nafatin, labele iha konfrontasaun entre grupu ho Polísia iha ne’eba.

“To’o oras ne’e dadaun ita sei nafatin koloka membru sira iha fatin ne’eba atu asegura, evita labele iha konflitu entre rai na’in ho grupu sira ne’e ka entre autor ho ema sira ne’ebe maka halo petisaun, atu nune’e buat hotu tenke lao diak, wainhira iha ema barak maka Polísia nia prezensa maka atu asegura situasaun ne’e bele normaliza”, hateten Ofisias Superior PNTL ne’e.

Eis Komandante Komandu UEP ne’e afirma iha dezentendimentu ne’e la rezulta vítima ruma ne’ebe maka kanek tantu husi parte Polísia nune’e mós husi parte grupu Petisaun nian. Maibé Polísia nafatin halo kontaktu komunikasaun ho sira nune’e sira bele hakalma sira nia ann rasik hodi hakmatek.

Media PNTL.