News

Aileu, Segundu Komandante Jerál Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) Komisariu Polísia Pedro Belo iha loron segunda-feira (07/10) ne’e hala’o vizita servisu ba iha Komandu PNTL munisipiu Aileu hodi hato;o orientasaun servisu Komandu nian no kongratula servisu Komandu PNTL munisipiu Aileu nian ba iha seguransa durante vizita Sua Santidade Papa Franscisco mai Timor-Leste.

Iha vizita ne’e Komisariu Polísia Pedro Belo hahu’u uluk ho Lidera Formatura Jerál hodi hato’o orientasaun servisu Komandu nian ba membru sira atu nafatin hala’o kna’ar ho professionalizmu no asegura seguransa ho diak iha munisipiu Aileu. Hafoin ida ne’e, kontinua hala’o enkontru ho estrutura Komandu munisipiu Aileu nian hodi hatene situasaun seguransa no krime sira ne’ebe maka akontese iha munisipiu refere.

“Iha hau nia vizita ida ne’e, tanba ita hotu hatene katak iha operasaun bo’ot ida ne’ebe maka ita hala’o iha loron 09 to’o loron 11 fulan Setembru iha vizita Amo Papa nian ne’ebe mai, Komandu Aileu mós tama iha ekipa seguransa ida ne’ebe ita bele dehan katak membru balun ne’ebe maka fó apoiu ba Komandu munisipiu Dili, membru balun mós akompaña sarani sira husi Aileu ba Dili, membru balun halo seguransa iha dalan ba sarani sira husi munisipiu Ainaro, Covalima no mós Manufahi”, tenik Komisariu Polísia ne’e ba jornalista sira hafoin hala’o enkontru ho estrutura Komandu Aileu nian.

Segundu Komandante Jerál PNTL ne’e salienta tan katak tanba ne’e maka ohin mai atu fó agradesimentu ba sira nune’e mós fó parabéns ba sira nia servisu durante ne’e ho diak. Iha mós orientasaun balun husi Komandante Jerál ne’ebe hato’o liu husi hau iha vizita ida ne’e, katak atu mantein disiplina nafatin, membru sira nafatin servisu ho imparsial, servisu tuir Lei no Ordem, servisu tuir Ordem Komandu, tenke respeita malu nafatin hodi nune’e bele servisu diak.

“Atu orienta nafatin ba Komandu PNTL munisipiu Aileu hodi servisu hamutuk nafatin ho ita nia komunidade tanba komunidade maka sai hanesan parseiru diak ida ne’ebe maka fó forsa ba iha Polísia tanba hatene katak iha Komandu munisipiu Aileu iha rekursu ne’ebe limitadu, entaun sira presiza tenke  servisu diak ho komunidade, autoridade lokal sira, igreja, veteranu no mós iha ba NGO sira ne’ebe maka iha munisipiu Aileu, hodi nune’e bele fó susesu ba Komandu munisipiu Aileu nian”, hatutan Segundu Komandante Jerál PNTL ne’e.

Komisariu Polísia ne’e subliña katak hanesan ita hotu hatene servisu Polísia nian laos fasil maibé servisu ida ne’ebe todan tanba ne’e maka sira labele lao mesak, sira tenke servisu hamutuk ho ema hotu-hotu.

Entretantu, Komandante Komandu PNTL Munisipiu Aileu Superintendente Polísia Sabastião Alves Quintas iha sesaun enkontru ho Segundu Komandante Jerál ne’e relata situasaun balun ne’ebe maka akontese iha munisipiu Aileu.

“Janeiru to’o Setembru, munisipiu Aileu rezista kazu krime ne’ebe maka prosesu ba investigasaun hamutuk kazu 96 husi total ne’e kazu violensia domestika maka as liu 45, kazu asaltu hamutuk 25, kazu asaltu sexual hamutuk 8 no kazu ameasa hamutuk 4, entre kazu hirak ne’e kazu 92 maka aprezenta ona ba Ministeriu Públiku (MP), kazu hat (4) sei pendente tanba sei iha hela prosesu identifikasaun hafoin kompleta maka entrega ba Ministeriu Públiku”, esplika Komandante Komandu PNTL Munisipiu Aileu ne’e.

Superintendente Polísia ne’e akresenta tan katak Seksaun Tranzitu hahu’u husi fulan Janeiru to’o fulan  Setembru tinan 2024, rezista kazu Asidente Tráfegu hamutuk 91, kanek kma’an hamutuk 114, kanek todan hamutuk 28  no na’in 4 lakon vida (mate). Kazu hamutuk 63 maka rezolve familiar no kazu hamutuk 13 sei iha hela prosesu investigasaun. Viola Kódigu Estrada, kazu infrasaun no selu Koima hamutuk $42.952.00 no sei kontinua nafatin halo servisu Check Point (Pasa Revista).

Media PNTL.

Dili- Forsa Tarefas konjuta F-FDTL no PNTL ‘Pombu Mutin’ ba seguransa vizita Sua Santidade Papa mai Timor-Leste, halo avaliasaun serbisu hodi hare susesu no dezafiu ne’ebe maka Komandu rua ne’e emfrenta.

Xefe Estadu Maior Jeneral F-FDTL Tenente-General Domingos Raúl ‘Falur Rate Laek’ hateten liu husi avaliasaun ida ne’e hodi sukat no hare Komandu rua ne’e kumpri duni ordem operasaun sira ne’ebe ita halo ne’e kumpri diak kalae, se implementa  saida maka ninia difikuldade, faila iha ne’ebe retrosesu iha ne’ebe, hasai lisaun iha ne’e depois aban bainrua ita bele hadia fila-fali iha parte Komandu nia, ejekutor sira, inplementasaun iha ne’ebe ne’e ita hare ida ne’e., Nia hato’o asuntu ne’e iha Salaun Auditorium CFP Komoro Dili, kuarta (02/10)

Nia hatutan Problema barak maka forsa tarefas ne’e enfrenta no dezafiu bot ida maka efetivu ne’ebe Komandu aloka ba ema lahatene nain hira maibe nufim ema mai barak liu tia fali ne’e hanesan buat ida emerjensia ka inopinada nemak liu ida ne’e, maibe ita nia Komandante sira nomos forsa instituisaun rua ne’e iha terrenu sira hatene halo adaptasaun hodi enkaisa no enkuadra tan hodi halo reforsu ba forsa rezerva sira ne’ebe maitan hodi kobre hotu.

Jeralmente laos instituisaun F-FDTL no PNTL deit maibe instituisaun seguransa hotu-hotu no seguransa komplementar sira alende ne’e ho komunidade tomak nia apoiu.

“Pombu mutin sei ba oin nafatin tanba ita iha ona esperensia desde 2008 ita halo operasaun hamutuk iha Operasaun HANITA, Operasaun LALULAI, Operasaun ba matebian Mauk Moruk nian ita serbisu hamutuk ona, no uluk ita servisu ba Jestaun Krize ba apoiu emerjensia maka estabelese Sentru Jestaun de Krizi nomos Forsa Tarefas Konjunta ida ne’e maka imajen ida bot liu ne’ebe maka halo komunidade internasional mos tau matan hotu no halo avaliasaun ne’ebe diak katak ita bele,”dehan Tenente-Jeneral.

Horseik hau iha asesu dokumentu bot rua inportante husi governu ne’ebe sira sei halo hodi hare Sistema modelu apoiu humanitarian ba rai liur oinsa, instituisaun sira Timor-Leste ninia apoiu ne’e atu halo oinsa no sira mos hanoin atu prepara ona atu kria orgaun ruma hodi unifika no indutrina legaliza Pratika diak sira ne’ebe instituisaun sira halo iha terrenu.

Ohin hau rekomenda atu rezultadu avaliasaun ida ne’e fo ba Komandante hotu-hotu, Komandante munisipiu sira ba halo letura no fo sira nia pareser para halo metin liu, hakarak hadia ka aumenta tan buat ruma mai para ami nain rua Komisariu asina depois haruka ba Prezidente Republika,  Ministru Interior no ministru sira hodi ba sira nia nivel nune’e kestaun sira ne’ebe maka Komandu nivel tatika sira hakarak hadia nivel politiku sira hadia, halo lei para ita bele kumpri tuir ida ne’e no regula tuir ida ne’e.

Iha okajiuan ne’e Komandante Forsa Tarefas Konjunta Superintendente Xefe Polisia Jose Soares hateten esforsu Forsa rua nian hatudu katak iha komunikasaun ne’ebe maka diak entre Hau ho kolega kolonel Dobu, ema ne’ebe mak flexibel tebes ita halo serbisu kapas no laiha lia fuan naksalak ruma, kordenasaun kapas tebes, inplementasaun husi operasaun ida ne’e hatudu rezultadu diak tebes maske iha insidentes no asidentes balu maibe la sai bot hodi estraga no hafoer imajen instituisaun rua tanba ne’e lori Komandante Forsa Tarefa nia naran ho estrutura tomak hakarak hato’o bem vindo mai iha avaliasaun ida ne’e hodi hare saida maka ita halo durante loron tolu nia laran iha vizita Santo Padre nian.

Partisipa iha serimonia ne’e Komandante Jeral PNTL Komisariu Jeral Polisia Henrique da Costa, Segundu Komandante Jeral Komisariu Polisia Pedro Belo, Komandante Supervizaun, komandante Komponente Terrestre, Komponente Aero, Komponente Naval, Komandante munisipiu, Komandante Unidade, Xefe Ambulansia, Dirijentes Seguransa Komplementar, Eskuteru, Soldadu Kristu, THS-THM, KPK, Ofisiais Superior, Sub Alternu, Ajente no Soldadu sira. Media PNTL

Hakarak lori Komandu rua ne’e nia naran fo obrigadu no parabens ba ita boot sira husi Komandu Tarefas, Komandu Unidade to’o iha sub-unidade sira ne’ebe iha terrenu, mesmu Pessoal Seguransa sira ho Pessoal Tranzitu no imi hotu ne’ebe ho kbi’it no forsa tomak hala’o atividade sira seguransa nian iha eventu importante iha ita nia istoria nu’udar povu no nasaun independensia, ida ne’e mak primeira mensajen Hau hakarak hato’o ba ita boot sira.

Prezidente Republika mos fo parabens no fo apresiasaun diak ba atividade sira ne’ebe ita hala’o durante ne’e.

Dala ida tan parabens no obrigadu ba instituisaun F-FDTL no PNTL, Pessoal Saude, Bombeirus, Imigrasaun no Seguransa Sivil sira ita hotu-hotu koopera diak hala’o servisu ida ne’e, Iha istoria ita nia nasaun, ida ne’e aktividade prinsipal ida ne’ebe ita halo ho susesu, ne’e ba ita esperensia ida, ha’u senti ida ne’e hanesan oportundade ba ita hodi refleta ita ida-idak nia an, oportunidade para ita ida-idak sente saida mak ita halo diak liu no halo aat liu hanesan ema no instituisaun”.

Buat ne’ebe ita nia komportamentu halo hanesan arogansia, kompetisaun ho eru instituisional ka grupu sira ne’ebe ita halo durante ita nia ezistensia ne’e ita tenke hakoi tia ba kotuk, Ha’u koalia ida ne’e ho autoridade moral ne’ebe ha’u iha hanesan Xefe Estadu Maior Jeneral, Ha’u mos koalia hanesan autoridade moral ne’ebe ha’u iha nu’udar ema ida mos kontribui ba hari nasaun ida ne’e, Ha’u kontribui ran turuk ida, kosar turuk ida atu hari nasaun ida ne’e.

Ita boot sira mak nu’udar aswain nasaun nian, ita boot sira mak hatutan obra sira ne’ebe uluk imi nia avo, inan aman, maun sira halo no ita boot sira mos halo rasik iha tempu kotuk ba. Ha’u hakrak alerta ba ita boot sira esperensia diak liu ba ita ohin hanesan alabanka ida atu lori ba futuru sai servidor ne’ebe diak, luta nain ne’ebe diak atu servisu ba ita nia umanidade Timor-Leste nian, bem estar ita nia povu nian, paz no estabilidade povu nian ho nuune’e ita sai aswain ne’ebe diak, ita heroi ne’ebe diak iha instituisaun rua ne’e. Ida ne’e mak hau mensajen ba kamarada sira, kompañeru sira, irmão sira ne’ebe ran foun, hanoin foun, enerjia foun balada si’ak rai Timor Lorosa’e nian. Instituisaun rua ne’e tenki sai ema ida deit biar dutrina ketak-ketak mais misaun ida deit, objetivu ida deit povu nia no nasaun nian, atu hetan susesu hanesan agora dadauk imi persija hanoin ida deit, espiritu ida deit, klamar ida deit, oan ida deit, laran ida deit hodi servi hamutuk.

Se karik imi halo ida ne’e, imi hatete katak, imi patriota ne’ebe diak liu, imi ne’ebe nasionalista diak liu, se karik imi halo ida ne’e ita mak sai professional ne’ebe diak. Ita ne’ebe instituisaun nia ema ne’ebe diak liu mak ne’e ona, ran diak husi aman sira Timor Lorosa’e nian ne’ebe imi tenke halo ida ne’e, tanba rai Timor-Leste nia distiñu iha imi sira ne’ebe hamrik iha ha’u nia oin sira nia kabas leten, iha imi nia fuan ho imi nia neon.

Ita simu apresiasaun diak, mais ita mos tenke konsidera katak ne’e kritika ida mai ita, kritika para ita atu reflete, ema gava ita mos ne’e kritika, ema kritika ita mos ema gava ita, ne’ebe imi kaer ida ne’e buka hadia lor-loron, nu’udar instituisaun profesionail ita tenke halo mudansa disiplinar iha vida pesoal no familiar depois mak muda iha instituisaun nia laran tanba ita ema servidor ida iha buat rua mak importante, ita nia komportamentu ho ita nia pratika aktividade. Bele professional to’o iha ne’ebe maibe komportamentu ladiak ne mos kompromete ita nia autoridade, komportamentu diak to’o ne’ebe deit mais pratika aktividade la diak mos kompromete ita nia autoridade ne’ebe buat rua ne’e la’o hamutuk, ha’u fiar buat rua ne’e imi halo ida ne’e.

Ohin ita hamrik iha ne’e mak sai alabanka ba instituisaun rua nia futuru, tamba distinu nasaun nian, distinu povu ida ne’e nian iha instituisaun ne’e nia laran, kuandu ita mak kumpri ita nia misaun neutral, professional ema nunka sosa ita nia fuan, ema nunka influensia. Ita komprova ona istoria Timor-Leste nian osan sei la sosa ita nia determinasaun.

Ita tenke halakon ita nia ego, ambisaun, arogansia, espiritu de kompetisaun, ita tenki hakraik an atu ita bele sai servidor ne’ebe diak, ita nia povu tau hela matan ba ita, imi halo buat barak ne’ebe diak, iha matan barak ladiak nafatin, maibe ita preparadu moralmente no fizikamente atu infrenta ida ne’e.

Dala ruma ha’u la’o kalan hare Imi halo sakrifisiu, esforsu ne’ebe barak mais ema tenta nega nafatin, mais Ami hanesan Imi nia Komandante sira la nega ida ne’e, Imi konta ho Ami nia apoiu, Imi konta ho ami nia ajuda, ema haklalak, tolok no tuda imi, Ami ho Imi nafatin.

Ran ne’ebe halai iha imi nia isin lolon ran aswain, isin ne’ebe moris iha imi nia isin ne’e isin aswain. Lori sofrementu naruk mak hatais uniforme ida ne’e, tenke hanoin uniforme ne’ebe imi hatais, la’os kualker faru ida imi troka tun sa’e, sapeo no boiña ne’ebe imi taka ne’e la’os kualker sapeu cabalaria para imi halo serifes imi tenki hanoin ne’e kulit lulik ne’ebe taka iha imi nia isin lolon. Kulit ida ne’e mak imi nia avo, inan aman sira, maun alin sira ne’ebe lakon vida iha funu ida ne’e.

Imi muda imi nia mentalidade ba oin tenki respeita malu, fiar malu hadomi malu, rona malu, instituisaun rua ne’e liman karuk no liman los kompleta malu la’os atu halo adbersariu malu.

Operasaun boot ne’ebe ita halo, oituan ga barak ita tau ona istoria instituisaun F-FDTL no PNTL ema ida labele nega ita nia sakrifisiu, ita nia esforsu ne’ebe ita halo sai realidade. Labele nega mos ita nia Saude sira, Bombeirus no Pesoal Seguransa ita nia esforsu koletivu, luta koletivu, susesu koletivu no istoria koletivu.

Obrigadu mos imi nia familia sira, oan sira, kaben sira ne’ebe husik imi, kalan loron hamrik iha dalan, la’o tun, la’o sa’e hodi fo seguransa ba eventu istoriku ne’e.

Dili-Komisaun Instaladora Institutu Superior Polisia (ISPOL) no Akademia Superior Polisia (ASPOL) halo aprezentasaun konaba prosesu Akreditasaun ba Komandu PNTL hodi hetan aprovasaun husi komandante jeral antes submete dokumentu ba Ministeriu Ensinu Superior.

Prezidente Komisaun Instaladora Superintendente Xefe Polisia Arquimino Ramos hateten enkontru ida ne’e ba komisaun instaladora ISPOL no ASPOL ne’ebe hetan ona nomeasaun husi Komandante Jeral iha fulan jullu liu ba komisaun ne’e halao hela estudu viabilidade ba munisipiu no agora to’o ona faze analiza dadus ne’ebe maka ohin ita aprejenta ba Segundu Komandante Jeral Komisariu Polisia Pedro Belo tanba desijaun balu tenke mai husi Komandante Jeral tanba ida ne’e liga ho estatutu ISPOL nian liga mos Autonomia Finanseira ne’ebe PNTL tenke desidi, Nia hat’o asuntu ne’e ba Jornalista iha iha CFP Komoro Dili, kuarta (14/08).

Nia hatutan ida seluk mos konaba kursu hirak ne’ebe maka sei halao tenke iha kontinuasaun, tanba wainhira kursu hirak ne’e laiha kontinuasaun durante tinan rua (2) nia operasaun iha formasaun laiha maka lisensa ne’e bele kaduka, tanba esperensia ne’ebe PNTL iha ona uluk ita iha Diploma ba Jestaun Polisial nian hetan tia ona lisensa operasional nomos akreditasaun maibe tanba kursu ne’e la kontinua entaun lisensa operasional ne’ebe fo husi Ministeriu Ensinu Superior nomos Ajensia Nasional Avaliasaun no Akreditasaun Akademika (ANAAA) ne’e kaduka.

Agora PNTL hanoin ita nia estatutu foun, Lei organika foun ne’ebe define iha Institutu Superior Polisia no Akademia Polisia, tanba ne’e maka komisaun ne’e halo serbisu ida ne’e no ohin ita aprejenta ba Segundu Komandante Jeral ba planu tinan lima (5) ne’ebe iha, vizaun no misaun institutu nian hodi hetan aprovasaun hafoin ida ne’e Ministeriu Ensinu Superior fo ona prazu ba PNTL atu aprezenta dokumentus hirak ne’e iha loron 30 fulan agostu.

Nia esplika tuir ninia padraun iha rekezitu 11 ne’ebe maka koalia konaba Governasaun ninia objetivu, Misaun no Vizaun, organizasaun, planu tinan lima ba institutu ne’e, Fasilidade, Aulas, Biblioteka, Dormitoriu, nomos fatin Desportu ba estudante sira nomos Estandar seluk maka Tenke iha Dosente sira ne’ebe ninia Diploma aas liu, labele Lisensiatura hanorin Lisensiatura no Diploma hanorin Diploma.

Komisaun ne’e kumpri ona kriteria barak hela rua deit maka seidauk hanesan tenke iha Estatutu ketak nomos Autonomia Finanseira no kursu tenke iha kontinuasaun tanba sustentabilidade ne’e inportante.

Komisaun Instaladora ne’e kompostu husi Prezidente Komisaun, Vice Prezidente Komandante CFP, Vise Segundu Xefe Departamentu Formasaun, no ekipa sira ne’ebe hola parte iha komisaun ne’e ho grau Mestradu no Dotoradu. Institutu ne’e rasik sei instala iha Sentru Formasaun Polisia (CFP-sigla portuges).

Partisipa iha Enkontru ne’e Segundu Komandante Jeral, Komandante TLPDP Detective Superintendent Darren Boyd Skinner, Asesor sira nomos ekipa komisaun instaladora.

Media PNTL