Transporte Hamutuk 173 Tama Iha Leilaun, Komandu PNTL Planea Sosa Transporte Iha Tinan 2024

IMG_8535

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) ba futuru iha tinan 2024 planea ona atu sosa tan transporte hanesan kareta hodi apoiu servisu Komandu nian iha terenu, tanba transporte barak mós tama ona iha kategoria Leilaun.

Komandante Jerál PNTL Komisariu Jerál Polísia Henrique da Costa hafoin serimonia formatura deslokasaun membru hamutuk 34 apoiu Komandu UPF, segunda-feira (02/10) ne’e ba jornalista sira hateten oras ne’e dadaun kareta barak mós tama ona iha Leilaun hamutuk 173 no iha tinan 2023 ninian liu husi Orsamentu Ratifikativu ita hetan kareta balun ne’ebe maka oras ne’e dadaun iha ona prosesu.

“Iha tinan 2024 ninian, ita sei hato’o tan pedidu atu nune’e bele sosa tan kareta balun hodi kompleta númeru hirak ne’ebe maka tama ona ba iha Leilaun, wainhira ida ne’e ita responde ona, iha parte ida maka ita bele poupa ona Orsamentu ba iha Manutensaun ninian tanba kareta sira ne’ebe maka ho kondisaun tuan ne’e, ninia Orsamentu Manutensaun ne’e bo’ot no gastu osan bo’ot”, tenik Komandante Jerál PNTL ne’e.

Komisariu Jerál Polísia ne’e salienta tan katak ita hatene katak tinan ida dala-ruma kareta ida hetan deit osan dolar rihun ida atus lima ne’e difisil atu ita halo Manutensaun no Reparasaun ba iha kareta ne’ebe maka tuan ninian, entaun iha PNTL ita jere oinsa atu nune’e ita bele poupa no ita bele responde no sira ne’ebe osan laiha atu hadia ne’e, ita sei la hadia.

Atu Asegura Riku-Soin Tasi Nian, Presija Ema Hotu Nia Atensaun Tuir relatoriu ne’ebe iha, kada tinan Timor-Leste lakon ninia riku-soin barak iha area Tasi nian, tanba ne’e atu asegura riku-soin sira ne’e laos servisu Komandu PNTL liu-liu Komandu Unidade Polísia Marítima (UPM) nian maibé presija ema hotu nia atensaun ba kestaun ida ne’e.

Hatan ba kestuan ida ne’e, Komisariu Jerál Polísia Henrique da Costa hateten ida ne’e laos problema UPM nian mesak, ita bele dehan katak ida ne’e problema Soberanu Nasaun nian, sé ita hein deit ita nia parte PNTL UPM mesak maka ba halo ida ne’e, ita hare’e husi do’ok hetan hela, maibé wainhira ita bo’ok ann ba to’o iha ne’eba, ema liu ona oinsa maka ita ho ró ne’ebe ki’ik bele atende ida ne’e, tanba ne’e presija tau atensaun hamutuk atu nune’e ita asegura riku-soin tasi ne’e diak liu tan.

“Ita hatene, relatoriu fó sai katak kada tinan rikus-soin tasi nian lakon barak maibé ita hatene ona katak ita nia sasan lakon ema naok, medida saida maka ita halo, ida ne’e presija ita hare’e hamutuk”, haktuir Komisariu Jerál Polísia ne’e.

Autoridade másimu instituisaun Seguransa ne’e haktuir Komandu laiha planu atu sosa Ró foun ba UPM tanba ita hotu hatene katak sosa Ró ne;e laos ho osan dolar rihun sanulu ka dolar rihun atus ida nian folin tanba nne’e osan bo’ot, maibé ita nafatin fó hanoin ba Governu liu husi Ministeriu Interior atu nune’e bele tau atensaun ba ida ne’e. Media PNTL.

Komandu PNTL Desloka Membru Hamutuk Na’in 34, Apoiu Komandu UPF

IMG_8549

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) segunda-feira (02/09) ne’e halo serimonia formatura jerál ba deskolasaun membru hamutuk na’in 34 hodi apoiu servisu seguransa iha Komandu Unidade Patrullamentu Fronteira(UPF) iha liña fronteira.

Komandante Jerál PNTL Komisariu Jerál Polísia Henrique da Costa hafoin serimonia formatura ba jornalista sira hateten ohin hala’o serimonia isar bandeira ba primeira semana fulan Outubru ninian, atu nune’e Komandante Jerál ou Segundu Komandante Jerál ne’ebe dirije formatura ne’e hodi bele fó orientasaun ba membru sira.

“Ohin mós hanesan momentu ida ne’ebe maka ita prepara ita nia membru sira husi munisipiu no Unidade Espesial Polísia (UEP) hodi ba reforsa tan ita nia kolega sira iha fronteira ninian, ita hatene katak relatoriu husi fronteira ninian iha fulan hirak ba kotuk ne’e sasan tama no sai husi fronteira hanesan kontra bandu ne’e barak, entaun ita presija reforsa ba iha ne’eba”, tenik Komandante Jerál PNTL ne’e.

Komisariu Jerál Polísia ne’e afirma tan katak Komandu UPF iha ninia difikuldades maka rekursu ne’ebe mak limitadu hanesan rekursu umanu no mós transporte ninian, entaun saida maka ita responde agora dadaun maka ita haruka uluk ita nia membru sira ba, maibé ba oin ita bele hare’e fila fali oinsa ita bele apoiu tan transporte ruma ba sira, tantu kareta no mós motorizada ba iha postu sira atu nune’e bele halo movimentu hodi kontrola iha fronteira ninian.

“Sé karik iha fulan ikus tinan 2023 maka ita la konsege responde nesesidade kona-ba transporte ninian, ita sei tau atensaun ba iha Orsamentu 2024 ninian bele sosa transprte ruma hodi bele apoiu membru sira servisu iha fronteira ninian liu-liu postu ne’ebe iha”, haktuir Komisariu Jerál Polísia ne’e.

IMG_8591

Hatan kona-ba utilizasaun armas hanesan rekursu ikus ne’ebe membru sira tenke uja, Komisariu Jerál Polísia ne’e hateten ida ne’e ita fó atensaun ba membru sira ne’ebe maka ita koloka ba fronteira tanba servisu iha ne’eba ne’e laos hasoru ita nia ema rai laran deit, maibé ita mós hasoru sidadaun sira husi rai seluk ninian. Entaun, ita husu atu nune’e utilizasaun armas ne’e nafatin tenke hare’e ba ita nia regras, legalidade oinsa utiliza armas ninian.

“Iha ne’eba ne’e presija barak liu maka ida koalia ninian, maibé armas ne’e sai hanesan últimu rekursu karik hanesan sira nia vida hetan ameasa ka ema seluk nia vida hetan ameasa, ida ne’e ita laiha razaun atu nune’e halo tan negosiasaun komunikasaun, tanba komunikasaun nian la hetan ona solusaun entau últimu rekursu uja armas no ita hatene katak, ita lakoi atu nune’e halo kilat tarutu iha fronteira ne’eba hodi kria fali pániku ba ita nia komunidade sira iha ne’eba, orsida ema bele hateten dehan husi parte seluk ruma maka halo kilat tarutu iha ne’eba, tanba ne’e ita fó hanoin kedas ba membru sira atu hatene”, hatutan Komandante Jerál PNTL ne’e.

Autoridade másimu instituisaun Seguransa ne’e akresenta tan katak membru sira ne’e wainhira to’o iha Komandu UPF Nu’u Badak Motain ninian, Komandante Unidade sei prepara formasaun básiku ba sira atu nune’e membru sira hatene no kompriende servisu iha fronteira ninian oinsa molok koloka sira ba iha postu ne’ebe maka atu koloka sira ba.

“Sira hamutuk iha ema na’in 34 maka ita koloka ba, sira hala’o servisu ne’e durante fulan rua, hafoin ida ne’e sei halo rotasaun hodi membru seluk sei koloka iha ne’eba, tantu ida ne’e ita fó ona despasu ba Komandante munisipiu sira atu nune’e prepara hela membru na’in rua atu nune’e hodi troka fila fali sira ne’ebe maka haruka ona ba iha momentu ida ne’e”, tenik Autoridade másimu instituisaun Seguransa ne’e.

Membru hirak ne’e sei koloka ba iha postu sira ne’ebe iha hanesan fronteira Postu Bobonaro, fronteira Postu Covalima no fronteira postu Oecusse. No ida ne’e Komandante Unidade maka sei avalia, ida ne’ebe maka presija atu koloka, kona-ba kolokasaun husi Komandu Jerál sei la Interven tanba ida ne’e Komandante Unidade maka hatene liu. Media PNTL.

PNTL Hahu Formasaun ba Membru Protesaun Natureza

IMG_7833

Dili- Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) parseria ho Guarda Nasional Republikana (GNR) Portugal hodi fo formasaun ba Membru nain 26 antes instala Departamentu Protesaun Natureza no Meiu Ambiente ho nia sub seksaun sira iha munisipiu hotu.

Komandante Jeral PNTL Komisariu Jeral Polisia Henrique da Costa hateten ohin loron iha privilejiu ida hodi inisia iha Sentru Formasaun asaun formasaun ba protesaun natureza ne’ebe oferese husi espesialista sira husi Servisu Protesaun Natureza no Ambiente GNR ba partisipate PNTL nain 26 husi munisipiu 13, RAEOA no Unidade UEP, UPF no UPM, Nia hato’o asuntu ne’e iha avertura formasaun iha CFP Comoro Dili, kuarta (27/09).

Nia hatutan foin primera vez protesaun natureza konsagra iha Lei Organika PNTL foun sai hanesan kompetensia eskluziva husi intervensaun PNTL nian no ita sei dezenvolve iha teritoriu nasional hotu, departamentu protesaun natureza no nia sub seksaun sira iha munisipiu hotu ho nia responsabilidade hirak tuir mai ne’e.

Asegura atu ema hotu kumpri lei relasiona ho konservasaun no protesaun natureza no meiu ambiente, rekursu hidriku, be no rai. Asegura atu ema hotu kumpri lei florestal no protesaun ba animal fuik sira. Proteze no konserva patrimoniu kultural no kolabora iha inplementasaun asaun formasaun no sensibilizasaun no informasaun iha material Ambiental.

Hanesan ita hotu hatene inportansia husi misaun ne’ebe atribui no espesialidade presiza rekursu humanu ida ne’ebe kualifikadu ho kunyesementu tekniku ne’ebe permite hodi kumpri lei ho susesu.

IMG_7840

“Formasaun ne’ebe ohin ita inisia hanesan primera vez iha istoria PNTL ne’ebe iha inportansia estratejiku ne’ebe bot hodi haforsa iha baze atu nune’e iha futuru PNTL bele sai organizasaun ida ne’ebe exelente iha materia ida ne’e no sente orgulu ho responsabilidade ne’ebe ita iha atu kontinua ba iha future,”dehan Komandante Jeral.

Depois de tinan 23 ejistensia Timor-Leste komesa sente nesesidade hodi dezenvolve atividade relasiona ho protesaun Ambiental tanba ambiente maka fo posibilidade ba buat hotu atu moris, ho ambiente maka ita bele hemu be, dada iss ho diak, fo hahan ba ita han, nomos material prima sira seluk ne’ebe ita uza hodi moris lor-loron.

Komisariu Jeral ne’e esplika meiu ambiente fornese rekursu hotu ne’ebe ita presiza ba ita hotu nia sobrevibensia nune’e atu buat hirak ne’e hotu kontinua ita mos presiza kuidadu planeta ne’ebe ita hela no ita hotu moris ba, ho komportamentu no attitude ne’ebe negativu ita sei koloka ita nia ambiente iha risku ba futuru no futuru ita nia jerasaun nian. Tanba ne’e inportante tebes estadu atu prekupa iha asuntu ida ne’e, PNTL hakarak hola parte iha planu hodi hasae kualidade nia membru sira no sai hanesan instituisaun ida ne’ebe bele sai referensia ba ita nia rain.

Iha okajiaun ne’e Ofisial Ligasaun Ministeriu Administrasaun Interna Portugal Koronel Jose Moises hateten relasaun Portugal ho Timor-Leste iha area seguransa interna refleta intendementu politiku ida ne’ebe diak no sustentavel entre nasaun rua aliserse iha inportansia atividade istoria no kultural no partila lingua ida iha materia juridika komun.

Nia hatutan iha dominiu administrasaun interna Portugal no Timor-Leste mantein relasaun previliziu sustentavel ho akordu no protokolu ne’ebe destaka iha kazu konkretu iha akordu koperasaun entre Republika Portugal no RDTL, iha area seguransa interna ne’ebe maka asina iha Lisboa iha loron 27 setembru tinan 2011, akordu ida ne’e maka hodi realiza formasaun ida ne’ebe hahu ohin.

Partisipa iha atividade ne’e Xefe Misaun GNR iha Timor-Leste, Kolonel Sita Soares, Komandante Pessoal e Formasaun Superintendente Xefe Polisia Arquimino Ramos, Komandante Sentru Formasaun Polisia Interinu Superintendente Emilio dos Santos, Xefe Departamentu Pessoal no Xefe Departamentu Formasaun no Formador sira husi GNR no partisipante sira. Media PNTL

 

Komandu PNTL Realiza Workshop Sensibilizasaun Kona-ba Ema Ho Difisiensia

382197623_337551148784470_3794163924462071334_n

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) tersa-feira (26/09) ne’e realiza aktividade Workshop Sensibilizasaun kona-ba Ema ho Difiensia atu membru PNTL sira bele halo atendimentu ne’ebe hanesan ho ema bain-bain. Aktividade ne’e realiza servisu hamutuk ho Ministeriu Solidariedade Sosial no Inkluzasaun (MSSI) hamutuk ho parseiru TLPDP.

Hafoin abertura ba serimonia ne’ebe hala’o iha Centro Formação Polícia (CFP), Vise Ministra MSSI Céu Brites ba jornalista sira hateten workshop ohin nian kona-ba Sensibilizasaun Ema ho Difisiensia ba PNTL tanba ita hotu hatene katak ema ho difiensia ne’e tenke sente seguru nune’e maka aktividade ida ne’e importante tebes ba oinsa ita nia PNTL bele fó seguransa ba ema sira ne’ebe vulneravel liu.

“Ema ho difisiensia barak iha munisipiu, sira sei sente hanesan lakoi hamutuk ho komunidade tanba sira sente iha márginalizadu laran, entaun ita tenke kria kondisaun liu-liu hanesan Polísia tenke kria kondisaun atu sira sente seguru, wainhira sente seguru ona sira bele mai hamutuk ho komunidade bain-bain”, tenik Vise Ministra MSSI ne’e.

381284469_337550018784583_6062598179587378908_n

Membru governu ne’e haktuir kona-ba ema ho difisiensia no ema moras mental barak maka sei abandona hodi lao livre iha kapital Dili, politika nonu governu nian maka ne’e ita iha MSSI, Centro Solidariedade Sosial no Inkluzasaun iha munisipiu hotu-hotu, ita nia tékniku sosias sira sempre buka hatene sira nia kondisaun laos MSSI mesak maibé servisu hamutuk ho Ministeriu Saúde (MS).

“Tanba diágnostika sira ne’e tenke mai husi MS, husi doutor sira maka bele fó hatene, bele informa diágnostika mental nian hanesan bele kura iha tempu badak ou tempu naruk nia laran ka sei laiha tratamentu liu, ne’e liu husi MS nian”, informa membru governu ne’e.

Iha fatin hanesan, Komandante Jerál PNTL Komisariu Jerál Polísia Henrique da Costa hateten ohin workshop primeiru ne’ebe maka ita realiza iha PNTL hodi fahe informasaun ba ita nia membru PNTL sira kona-ba oinsa atendimentu ba iha ema ho difisiensia sira.

“Partisipantes ohin ninian, inklui deit sira husi parte nasional no Dili ninian maibé ita hanoin ba futuru, ita sei hala’o mós workshop hanesan ne’e ba iha munisipiu sira atu nune’e informasaun ne’ebe ita fahe ba sira ne’e laos deit iha nasional maibé iha munisipiu sira atu nune’e wainhira sira halo atendimentu ba públiku espesialmente ba ema ho difisiensia sira ne’e, sira tenke iha atendimentu ida ne’ebe maka espesial”, informa Komandante Jerál PNTL ne’e.

Komisariu Jerál Polísia ne’e haktuir tan katak aktividade ne’e servisu hamutuk ho parseiru sira husi Diresaun Ra’es Hadomi Timor Oan (RHTO) no mós husi TLPDP maka apoiu ida ne’e. Ohin ita koalia ona ho sira atu bele tau mós atensaun atu nune’e workshop hanesan ne’e bele hala’o mós ba ita nia membru sira iha munisipiu.

Hatan preukupasaun kona-ba kestaun diskriminasaun ema ho difisiensia sira atu hetan tratamentu ne’ebe hanesan wainhira hasoru kazu ruma hodi hetan justisa maibé iha tribunal sira la hetan seguransa husi autoridade hanesan VPU, ba ida ne’e Komisariu Jerál Polísia ne’e esplika, “Hau sente katak, kestaun ida tau atensaun ne’e laos parte VPU no parte Polísia deit, iha NGO sira seluk mós hala’o hela kna’ar hodi tau atensaun ba ida ne’e, ita só halo prosesu, tanba ne’e laos buat hotu-hotu ne’e tenke ba iha Polísia ou ba iha VPU, laos hanesan ne’e”.

Ita iha organizasaun barak ne’ebe maka hare’e mós kona-ba iha ita nia situasaun sira hanesan ne’e tantu ba iha labarik sira ka tantu ba feto ou ba ema vulneravel ne’e iha atendimentu ne’ebe maka espesial. Maibé parte Polísia, ita nia membru sira tenke hatene no iha informasaun atu nune’e oinsa bele atende ema sira hanesan ne’e.

Entretantu, Diretúr Ezekutivu Ra’es Hadomi Timor Oan (RHTO) Organizasaun Nasional Ema Ho Difisiensia Joãozitu dos Santos sente katak asuntu difisiensia ne’e asuntu Direitus Umanus, laos asuntu ligasaun deit ba iha Saúde, Sosial no Karidade.

“Asuntu ida ne’e asuntu Direitu Umanus, ne’ebe Timor-Leste iha ona komitmentu bo’ot, ita Ratifika ona Konvensaun kona-ba Direitu ba Ema Difisiensia, ita iha Planu Asaun Nasional ba Ema ho Difisiensia, ita iha Politika Nasional ba ema ho Difisiensia, iha MSSI mós esforsu bo’ot tebes atu estabelese Konsellu Nasional ema ho difisiensia”, tenik Diretúr Ezekutivu RHTO ne’e.

Joãozitu dos Santos akresenta tan asuntu difisiensia ne’e asuntu ne’ebe maka transversal, entaun instituisaun sira governu nian, iha mós sensivel ba asuntu inkluzasaun difisiensia. Ohin ita iha kolaborasaun diak atu sensibiliza ita nia instituisaun PNTL atu nue’e iha sensivu ba asuntu difisiensia nian, iha programa barak tebes husi PNTL liu-liu hanesan VPU nian, atendimentu ba labarik, feto, grupu vulneravel sira hanesan ema ho difisiensia, bele asesu sente seguransa ida ne’ebe maka dignu. Media PNTL.

 

Insidente Iha Munisipiu Lautem, Komandu PNTL Forma Ona Ekipa Hodi Halo Investigasaun

380817872_335204355685816_1570409201871538334_nDili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) liu husi Komandante Jerál hasai ona despasu ba iha Inspetúr Jerál no Diresaun Justisa no Disiplina PNTL atu halo investigasaun ba kazu Insidente ida ne’ebe mosu iha loron 21 fulan Setembru tinan 2023 oras tuku hitu kalan, iha munisipiu Lautem, iha ne’ebe membru PNTL ida tiru kanek joven ida.

Liu husi konferensia imprensa sexta-feira (22/09) ne’e, Porta Voz Komandu PNTL Superintendente Polísia António da Luz esplika akontesimentu ne’e akontese inisiu mai husi joven sira ne’ebe futu manu iha oras lokoraik no iha joven na’in rua maka diskuti malu.

“Deskonfia joven na’in rua ne’e, ida mai husi Grupu Arte Marsias (GAM) PSHT no ida seluk husi Grupu Arte Rituais (GAR) 77 iha problema, hafoin liu tiha minutu balun sira komesa asaltu malu hodi rezulta uma rua maka hetan estragus, hafoin ida ne’e husi komunidade sira kontaktu ba Komandante Eskuadra Lautem no iha tuku hitu kalan, membru sira tu’un ba terenu hodi halo atuasaun”, esplika Porta Voz Komandu PNTL ne’e.

Superintendente Polísia ne’e salienta tan katak wainhira membru sira halo atuasaun atu buka tuir joven sira ne’ebe maka halo problema, iha ne’eba membru sira tu’un hodi halo aproximasaun iha joven lubuk ida maka hamrik hela iha foho leten, fatin ida naran Putunira Pairara, aldeia Kaporo, suku Maína 1.

“Entaun joven lubuk ida maka hamrik hela iha foho leten, depois sira komesa hakilar ba membru PNTL sira dehan Polísia milisia, depois sira leno lampra ba Polísia sira nia matan no tuda tan Polísia, entaun tanba ema barak momentu ne’eba iha deit membru PNTL na’in lima maka iha kareta laran, entaun sira tuda, membru ida maka halo tiru advertensia ka tiru sa’e, maibé kala tiru sa’e tesik ba foho leten entaun kona joven ida”, hatutan Superintendente Polísia ne’e.

Ofisias Superior PNTL ne’e afirma tan hafoin tiru sa’e kona-ba joven ida, maibé membru ne’e la sente katak tiru ne’e kona ona ema ida, derepente deit joven sira seluk hi’it ona ema ida mai latan iha Estrada laran. Entaun husi ne’e atuasaun saida maka Polísia sira halo maka ajuda joven ida kanek ne’e lori ba ospital no agora dadaun vítima transfere ona mai iha ospital referal Baucau hodi halo tratamentu.

“Husi parte Komandu nian saida maka halo, maka Komandante Jerál PNTL hasai ona despaisu ba Inspetúr Jerál no Diresaun Justisa no Disiplina PNTL atu bele halo investigasaun ba kazu ida ne’e atu bele hetene lolos ninia kronologia akontesimentu, atu bele hatene katak atuasaun sira ne’e tuir Lei ka lae, orsida iha prosesu investigasaun, tanba Komandante Jerál hasai ona despaisu ho Nu: 441/CG-PNTL/IX/2023 ne’ebe orienta ona ba iha Inspetúr Jerál no Diresaun Justisa no Disiplina hodi bele forma ekipa hodi halo ínkéritu ba kazu ne’e”, tenik Ofisias Superior PNTL ne’e.

Ida ne’e maka prosesu lao hela, Ita hatene katak wainhira kazu ne’e krime ona ne’ebe prosesu ne’e sei ba iha Ministériu Públiku (MP) hodi hetan prosesu kontinuasaun. Enkuantu vítima ne’ebe hetan kanek ne’e ho identidade Martinho Gonsalves ho idade tinan 26 no membru PNTL ne’ebe halo atuasaun tiru ne’e ho inisial A.R.

“Hafoin akontesimentu, membru PNTL refere Komandu PNTL munisipiu Lautem asegura ona iha eskuadra Lautem hodi labele halo movimentu ba fatin seluk hodi hein prosesu investigasaun”, hakotu Porta Voz Komandu PNTL ne’e.

Media PNTL.

 

Diresaun Justisa No Disiplina Komandu PNTL Hala’o Enkontru Dahuluk Ho Xefe Seksaun Sira Husi Komandu Munisipiu, Unidade No CFP

378560130_333465475859704_7827358683330321546_n

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) liu husi Diresaun Justisa No Disiplina tersa-feira (19/09) ne’e hala’o sorumutu dahuluk ho Xefe Seksaun Justisa no Disiplina Komandu PNTL munisipiu 13, Unidade tolu hanesan Unidade Polísia Marítima (UPM), Unidade Espesial Polísia (UEP), Unidade Patrullamentu Fronteira (UPF) no Centro Formação Polícia (CFP) hodi koalia kona-ba progresu no dezafiu sira ne’ebe maka seksaun Justisa no Disiplina sira hasoru durante ne’e.

Iha ninia introdusaun, Diretúr Justisa no Disiplina Superintendente Xefe Polísia Justinho Menezes hateten sorumutu ohin nian ne’e ita hamutuk atu koalia kona-ba Vizaun no Misaun hanesan parte justisa no disiplina ninian.

“Objetivu prinsipal reuniaun ida ne’e, primeiru hakarak konvida ita bo’ot sira iha area Justisa no Disiplina atu mai iha fatin ida ne’e hodi koñese malu, atu nune’e bele apoiu servisu ba futuru diak liu tan hodi hare’e asuntu disiplina ninian, objetivu segundu maka atu fó koñesimentu area prosesual kona-ba justisa no disiplina ninian tanba iha mudansa ba Dekretu Lei Disiplina aumezmu Lei Orgânika PNTL nian”, esplika Diretúr Justisa no Disiplina ne’e.

Superintendente Xefe Polísia ne’e salienta tan katak objetivu terseiru maka atu hametin amizade no unidade entre seksaun iha area justisa ninian atu nune’e karik iha insidente ou kazu sira ne’ebe akontese iha munisipiu ka Komandu, ita iha únidu hodi fó kontribui no apoiu aselera servisu liu-liu iha parte disiplina ninian.

“Iha sorumutu ohin nian sei iha aprezentasaun husi seksaun ha’at ne’ebe maka eziste iha Diresaun Justisa no Disiplina hodi hato’o sira nia esperiensia tuir Lei legais sira atu ita halo diskusaun, iha mós diversus balun, karik orsida iha dúvida bele hato’o, atu iha loron ida ne’e ita iha netik bukae ida tanba hau hare’e kazu barak mak prosesu ne’e tarde, segundu sei iha Gabinete Asesoria Jurídiku sei aprezenta kona-ba Lei sira, ita nia kna’ar ne’e bazeia ba artigu saida, sei esplika lalaok sistema mekanizmu, oinsa ita koordena, komunika”, hatutan Superintendente Xefe Polísia ne’e.

Informasaun kona-ba Estatístika kona-ba Kazu sira ne’ebe iha durante ne’e no registu ka prosesu liu husi Diresaun Justisa no Disiplina hahu’u husi fulan Janeiru to’o loron 18 Setembru 2023 hamutuk 68 kazu. Kazu ne’ebe remata ona ninia prosesu hamutuk 37 kazu, Sei iha prosesu nia laran hamutuk 31 kazu. Ba munisipiu sira ne’ebe registu prosesu kazu disiplina ho total kazu hamutuk 61. Pena Represaun hamutuk kazu 19, Pena Suspensaun hamutuk kazu 8, Pena Demisaun kazu 3, Arkivamentu hamutuk kazu 10 no Pendente kazu 2, pendente iha Tribunal hamutuk kazu 11 no sei hala’o hela prosesu hamutuk 20.

Iha fatin hanesan, Komandante Komandu Administrasaun Superintendente Xefe Polísia Natersia Martins hanesan reprezentante Komandante Jerál iha sorumutu ne’e hateten orientasaun ne’ebe hato’o husi Komandante Jerál ba iha sorumutu ida ne’e atu enkoraja ita bo’ot sira atu bele fó idea ruma liu husi enkontru ida ne’e bele responde duni ezizensia sira ne’ebe maka sai ona objetivu prinsipal ba enkontru ida ohin.

“Hakarak apresia ba Diretúr Diresaun Justisa no Disiplina ba inisiativa hodi bele halibur Xefe Seksaun sira hotu iha fatin ida ne’e atu bele koalia kona-ba Lei foun Disiplina, Lei Orgânika foun ba ita nia koñesimentu hodi nune’e bele fó apoiu ba ita bo’ot sira nia servisu hodi resolve situasaun sira ne’ebe kabe ba iha Disiplina PNTL ninian”, haktuir Komandante Komandu Administrasaun PNTL ne’e.

Superintendente Xefe Polísia hatutan tan ita hotu hatene katak, Governu aprova ona ita nia Lei sira ne’ebe vigora iha instituisaun PNTL, mezmu agora halo hela revizaun ba Lei ne’e rasik, nia prosesu ikus mai sei iha aprovasaun hafoin to’o mai iha ita hodi implementa. Buat sira ne’e halo hodi bele kontrola individu hotu ne’ebe maka Reintegra iha sombriña instituisaun PNTL ninian hodi assume ita nia responsabilidade hodi bele responde misaun sira ne’ebe maka ita nia Estadu fó ba ita liu husi Konstituisaun 147.

Media PNTL.

Insidente iha Bidau Akadirihun, Prosesu Investigasaun Lao Ona

378195441_332974545908797_6153480698571078090_n

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) liu husi Departamentu Investigasaun Kriminal (DIK) hala’o ona prosesu investigasaun ba Kazu Insidente ida ne’ebe akontese iha loron 16 fulan Setembru tinan 2023, iha ne’ebe maka membru PNTL ida tiru kanek joven na’in ida ho naran Julivio Perreira Bruno Pinto iha area Bidau Akadiruhun.

Liu husi konferensia imprensa Segunda-feira (18/09) ne’e, Porta Voz Komandu PNTL Superintendente Polísia António da Luz esplika kronologia akontesimentu ne’e katak tuir lolos iha oras tuku 10 kalan ema hotu presiza deskansa maibé iha joven balun maka halo barullu hodi perturba ema seluk nia direitu to’o tuku 3 madrugada.

“Entaun ita nia membru ida ho inisial D.J. nia sente katak joven sira ne’e halo barullu, entaun nia sai mai fó hanoin didiak ba sira (joven) atu labele halo barullu tanab ema presiza deskansa, maibé iha joven ida hamrik hodi insulta kedas membru PNTL refere no atu baku tan”, esplika Porta Voz Komandu PNTL ne’e.

378552461_332974042575514_5637850343295966319_n

Superintendente Polísia akresenta tan katak ho ida ne’e membru refere sente katak joven ida ne’e ho forsa atu baku tanba ne’e nia (membru) foti kilat hodi tiru fó atensaun dala ida depois kontinua nafatin membru ne’e halo asaun. Entaun los duni, nia foti pistol tiru kedas joven ne’e ninia ain.

“Iha momentu ne’eba, ita nia membru sira husi DIK tu’un kedas ba iha fatin akontesimentu hodi asegura kedas membru refere iha sela no prosesu kontinuasaun lao hela ho númeru NUC: 0256/2023/PNSIK prosesu ne’e hein oras 72 hafoin maka enkamiňa ba iha Ministeriu Públiku (MP) atu prosesu kontinuasaun”, hatutan Superintendente Polísia ne’e.

Iha atuasaun sira ne’e ita bele hare’e katak akontesimentu ne’e bele prejudika membru ida ninia ann, entaun nia defende nia ann, nune’e nia uja duni arma ne’e hodi tiru joven ne’e. Kazu ne’e agora dadaun sei iha prosesu investigasaun nia laran, tanba ne’e iha prosesu maka bele hatene motivu lolos husi aktu tiru kanek joven ne’e. Lei No.5/2017 iha artigu balun maka fó dalana ba Polísia ida wainhira iha situasaun perigu nia laran, nia bele utiliza meius uja arma hodi defende nia ann husi perigu ne’e.

“Oras ne’e dadaun ekipa husi DIK sei hein hela kondisaun vítima nian hodi fó ninia deklarasaun ba akontesimentu ne’e no ita labele divulga informasaun ne’ebe maka se’es husi proseu investigasaun, tuir informasaun ne’ebe maka iha katak membru PNTL no vítima hanesan viziñu maibé sira iha relasaun familia ka lae, ne’e prosesu investigasaun maka ita foin bele hatene”, salienta Porta Voz Komandu PNTL ne’e. Media PNTL.

Komisariu Polísia Pedro Belo Hala’o Dialogu Ho Komunidade Iha Munisipiu Baucau

IMG_9355

Baucau, Segundu Komandante Jerál Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) Komisariu Polísia Pedro Belo iha loron kuarta-feira (13/09) ne’e hamutuk ho Prezidente Autoridade, Konsellu Veteranu hala’o dialogu ho komunidade sira inklui líder Organizasaun Arte Marsias (OAM), Organizasaun Arte Rituais (OAR) munisipiu Baucau, iha Sentru Konvensaun Baucau Villa Antiga liga ho konfrontu ne’ebe akontese iha semana hirak liu ba iha area Nagardjo, Bahu, Baucau Villa hodi rezulta uma komunidade nian balun hetan estragus inklui komunidade balun hetan kanek.

Iha dialogu ne’e Lideransa Lokal husi Administrador Postu Administrativu, Xefe Suku, Líder GAM, GAR, Joventude no komunidade sira hato’o sira nia preukupasaun liga ho situasaun seguransa iha munisipiu Baucau.

Hafoin rona preukupasaun komunidade sira nian inklui parte relevante sira iha munisipiu Baucau, Segundu Komandante Jerál PNTL ne’e konvida entidade hotu atu hamutuk kontibui ba paz no kria estabilidade iha munisipiu Baucau.

“Hanesan Segundu Komandante Jerál PNTL ne’ebe sempre iha komitmentu atu tau matan hamutuk ba iha area Seguransa hodi lori ita nia komunidade sira bele moris hakmatek no sente seguru atu hala’o vida moris loron-loron nian, hanesan ita hotu akompaña katak iha semana rua liu ba sempre mosu perturbasaun odem públiku iha munisipiu Baucau”, tenik Segundu Komandante Jerál PNTL ne’e.

IMG_9701

Komisariu Polísia ne’e salienta tan ida ne’e hanesan pergunta bo’ot ida ne’ebe presija ita hotu tenke responde, tanba saida? Será que ita nia Patriotrizmu no Nasionalizmu mihis ba bebeik? Ou buat seluk, karik? Mai ita hotu hodi hare’e no resolve, situasaun ohin loron nian hare’e husi aspetu Timor-Leste iha era globalizasaun ohin loron nian.

“Iha tinan 2025 mai, konforme ita hotu rona iha Media Sosial katak ita sei membru ba ASEAN, molok atu to’o iha ne’eba proseu lubuk ida maka ita halo no ita to’o hodi hetan estatutu hanesan nasaun observador; Atu garante, halo ona to’o hetan estatutu observador ida ne’e no atu tama ba iha ASEAN permanente, ita presiza asegura pontu hirak maka hanesan husi aspetu politika, ekonomia, seguransa, sosial no kultura”, hatutan Komisariu Polísia ne’e.

Ohin loron, Ita hotu enfrenta hela problema maka kestaun seguransa nian ne’ebe ita sempre hatudu hahalok ne’ebe maka komunidade sira sempre la hakmatek. Sé ita koalia kona-ba komunidade, koalia mós kona-ba komunidade internasional ka komunidade estrangeiru sira ne’ebe maka hela iha ita nia rai, entaun ita duni maka tenke asegura atu rai ida ne’e hakmatek. Ita mós tenke asegura politika estadu nian hodi adere ba nasaun sira iha ASEAN nian, politika ida ne’e halo hodi ita bele hadia moris povu ida ne’e no rai ida ne’e nian. Ekonomikamente ba area Tasi nian, hare’e husi aspetu Geopolitika ita iha potensilidade ida ne’ebe bo’ot tebes tanba tasi iha inportansia politika, ekonomikasial no sosio kultural vital iha konstrusaun ba identidade nasional.

Karakteristika geoestratejika teritoria nasional hanesan fatin kruzada ba rotas ha’at komersial ne’ebe utiliza barak liu ho ligasaun entre Osean India ho Oaseanu Pásifiku. Nune’e bele aumenta potensial iha nível regional no nível internasional, husi situasaun hirak ne’e ema barak hakarak halo investimentu mai iha ita nia rai. Hanesan Timor oan, ita prontu ona ka lae atu kompete ho sira seluk.

“Hau lori ita ba iha situasaun ida ne’e, atu ita hotu refleta ita nia ann, ita hakarak ka lae, ita nia rai sai sidade liu fali rai seluk? ita hakarak ka lae atu bele hemenus dezempregu ne’ebe ohin loron sai hanesan fátor ida ba iha krime sira ne’ebe mosu dadaun? ita hakarak ka lae, ita nia jerasaun sira ne’ebe tuir mai hetan eskola no servisu fatin ne’ebe maka diak? ita hakarak ka lae, atu ita nia komunidade sira bele sente hakmatek?”, alerta eis Komandante Komandu Operasaun PNTL ne’e.

Xave husi buat hirak ne’e hotu maka Estabilidade rai laran hodi bele kontribui atu nune’e investimentu rai liur sira atu mai investe iha ita nia rai no ita nia rekursu preparadu atu servisu no kompete ho nasaun seluk.

Joven sira prepara ann dadaun ona, hahu’u agora ita bele kompete ho ema seluk, hadomi ita nia rai hanesan ita hadomi ita nia inan ho aman, ita lakoi ema hateten att ita nia inan-aman, wainhira hateten att ita sente soke hanesan mós ema hateten att ba ita nia rai no ita sente soke. Ida ne’e maka ema dehan Patriotizmu mai husi liafuan Amar e Patria katak Hadomi Hau Nia Rai. Tanba ne’e ita tenke hadomi ita nia rai moris fatin, rai hussar talin, ita lakoi ema seluk mai ukun ita rai no kaer ita nia kuda talin.

“Hau apela ba joven sira atu estuda maka’as labele hanoin deit violensia, tanba violensia sei la lori ita ba mudansa, prepara ita bo’ot sira nia ann atu kompete ho ema seluk; iha Timor-Leste iha 48% husi krime ne’ebe maka registu barak liu maka Ofensa Integridade Físika ne’ebe maka maioria prátika husi elementus OAM no OAR”, apela Komisariu Polísia ne’e.

Tanba ne’e konflitu sempre mosu, OAM no OAR konsidera sai hanesan fonte ba iha Inseguransa no Potensial ba iha ameasa Estabilidade rai laran. Husu ba joven sira atu lemra relembra fali katak antes ne’e Governu fó sai Rezolusaun ida ho númeru 17/2013 hodi taka OAM no OAR tanba hakarak situasaun ne’ebe hakmatek, nune’e hafoin reativa husu atu mantein konfiansa liu husi komportamentu diak iha komunidade nia le’et. Maibé ho fiar Governu nian maka liu husi Rezolusaun númeru 4/2020 reativa hikas aktividade hotu OAM no OAR nian tanba ho fiar ida katak bele hasa’e mentalidade joven sira nia liu husi formasaun.

IMG_9744

“Presiza ita bo’ot sira nia kontribuisaun no servisu maka’as hodi responde ba situasaun hotu, tenke iha komitmentu katak hatudu ba governu liu husi kontribuisaun bo’ot ba Paz no Dame iha ita nia rai”, apela eis Komandante Komandu PNTL munisipiu Dili ne’e.

Apela mos ba veternau no veteran sira atu nafatin hanorin doutrina Patriotizmu no Nasionalizmu ba jerasaun foun liu-liu joven sira atu hadomi nasaun tanba lakoi ema seluk atu estraga Estabilidade iha Timor-Leste. Konsidera mós papel autoridade lokal sira nian importante tanba besik liu ba iha komunidade nune’e presiza iha konstolu ne’ebe másimu ho líder OAM no OAR no kolabora ho Ofisial Polísia Suku (OPS) atu garante seguransa iha munisipiu Baucau.

Ba lideransa OAM no OAR atu servisu maka’as hodi kontrola membru sira husi munisipiu to’o aldeia no apoiu nafatin ba KRAM hodi kria paz no dame iha munisipiu Baucau.

PR Fo Posse ba Membru Konsellu Estadu no Membru Konsellu Superior Defeza no Seguransa

375971255_328865536319698_181341933316444011_n

Dili-Prezidente Repúblika no Laureadu Nobel da Paz, José Ramos Horta, fó pose ba Membru foun Konsellu Estadu no Membru Konsellu Superior Defeza no Seguransa nian (KSDS), iha Palasiu Prezidente Repúblika.

 Konsellu Estadu hanesan orgaun konsultivu Prezidente Repúblika nian ba asuntu polítiku, bazeia ba Konstituisaun RDTL artigu 90 no 91. No Konsellu Superiór Defeza no Seguransa hanesan orgaun konsultivu Prezidente Repúblika nian ba asuntu defeza, seguransa no soberania, bazeia ba Konstituisaun RDTL artigu 148.

 Membru foun Konsellu Estadu nian hamutuk 14 mak hanesan: Prezidente Parlamentu Nasionál, Maria Fernanda Lay, Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão; Ex-Prezidente Repúblika, Major-Jeneral Taur Matan Ruak, Ex-Prezidente Repúblika, Dr. Francisco Guterres Lú Olo.

 Membru na’in lima nomeadu husi Prezidente Repúblika mak Abilio da Conceição de Araujo, Maria Domingas Fernandes Alves ‘Mikato’, Tenente-Jeneral Tito da Costa Cristovão ‘Lere Anan Timur’, Madre Guilhermina Marçal no Milena Pires.

Membru na’in lima seluk nomeadu husi Parlamentu Nasionál mak Virgilio Smith ‘Cranek’, Jacinto Viegas Vicente ‘Roke’, Numinando S. Martins ‘Buras’, Ricardo da Costa Ribeiro no Josefa Alves Pereira Soares.

 Membru foun ba Konsellu Superiór Defeza no Seguransa hamutuk 13 mak hanesan: Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, Ministru Negosius Estranjeirus no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas, Ministru Defeza, Contra-Almirante Donaciano do Rosário Gomes, Ministru Interiór, Francisco da Costa Guterres, Ministru Justisa, Amândio de Sá Benevides, Reprezentante Parlamentu Nasionál Deputada Maria Terezinha da Silva Viegas, Deputadu David Mandati Dias Ximenes no Deputadu Duarte Nunes, Chefe Estado Maior Generál das F-FDTL, Tenente-General Falur Rate Laek; Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Jerál Henrique da Costa; Diretór Jerál Servisu Nasionál Intelijénsia, Longuinhos Monteiro; Júlio Tomás Pinto no Nuno Manuel Corvelo de Andrade Sarmento (Nomeadu husi Prezidente Repúblika ).

Reuniaun Konsellu Estadu no Konsellu Superiór Defeza no Seguransa prezide husi Prezidente Repúblika. Hafoin fó pose ba membru foun sira, Prezidente Repúblika kontinua lidera reuniaun ba dahuluk hamutuk ho Membru konsellu rua hodi ko’alia kona ba funsaun membru sira nian bazeia ba lei no rejimentu.

Membru Konsellu Estadu hamutuk na’in 14 no Konsellu Superior Defeza no Seguransa hamutuk na’in 13 sei halao sira nia mandatu durante tinan lima.

Kazu Omésidiu Iha Munisipiu Ermera, PNTL Kaptura Ona Suspeitu

358372549_295218896351029_1492893520842516120_n

 

Dili, Komandu Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) liu husi Komandu munisipiu Ermera, eskuadra Letefoho, kaptura ona suspeitu ba kazu omésidiu ne’ebe akontese iha loron 07 fulan Setembru tinan 2023 oras 11:30 iha munisipiu Ermera hodi rezulta vitima ida mate no na’in rua seluk hetan kanek.

Liu husi konferensia imprensa segunda-feira (11/09) ne’e, Porta Voz Komandu PNTL Superintendente Polísia António da Luz hateten kazu omésidiu ne’e akontese wainhira vitima sira hala’o hela serimonia kultural ida maka derepente deit suspeitu to’o mai hodi sona vitima na’in tolu refere.

“Liu husi esforsu membru sira iha Komandu PNTL munisipiu Ermera, liu-liu eskuadra Letefoho, orseik (10/09) kaptura ona suspeitu ba kazu ne’e iha oras 17:30, agora dadaun suspeitu iha hela sela eskuadra Letefoho hodi hein atu transporta ba iha Komandu PNTL munisipiu Ermera hodi prosesu kontinuasaun”, esplika Porta Voz Komandu PNTL ne’e.

Superintendente Polísia ne’e salienta tan katak suspeitu ba kazu ne’e ho naran inisial “E” agora dadaun iha hela sela hodi hein prosesu kontinuasaun atu nune’e bele prosesu tuir justisa ne’ebe iha, atu nune’e bele responsabiliza ba hahalok ne’ebe maka nia komete. Suspeitu ta’a vitima ho naran Benjamin mate iha fatin no vitima rua seluk ho naran Alexandre no Moises hetan kanek.

“Suspeitu, membru sira kaptura iha aldeia Buibaru Leimea sorin balun wainhira membru sira hala’o hela aktividade patrullamentu hodi buka tuir hodi hetan suspeitu, iha informasaun katak suspeitu sofre moras mental, ita labele dehan ida ne’e, maibé ne’e só liu husi teste médiku maka foin bele indika katak ema ne’e moras mental ou lae, husi parte Polísia nian maka hare’e ba aktu ne’ebe maka nia komete”, tenik Superintendente Polísia ne’e.

Ofisias Superior PNTL ne’e subliña tan katak motivu husi kazu refere, sei iha prosesu investigasaun nia laran, vitima na’in rua ne’ebe kanek hetan ona tratamentu no tuir kronologia ne’ebe maka parte Polísia nia hetan maka derepente deit suspeitu ne’e mai ta’a vitima na’in tolu ne’ebe maka halo hela serimonia kultural fase matan bebe nian. Nune’e derepente deit suspeitu lori katana mai ta’a vitima na’in tolu refere.

“Parte investigasaun Komandu PNTL munisipiu Ermera, eskuadra Letefoho rekolla ona informasaun sira husi vitima na’in rua ne’ebe maka hetan kanek, hodi hein submete ba Ministeriu Públiku (MP) atu prosesu kontinuasaun no suspeitu detein iha sela durante oras 72 nia laran”, hakotu Ofisias Superior PNTL ne’e. Media PNTL.